Nazwy ulic i kościołów

W pierwszym odcinku cyklu ortograficznego, przed dwoma tygodniami, pisałem o zasadach używania wielkich liter w nazwach geograficznych. Trudności w tym zakresie pojawiają się także wtedy (a w praktyce może nawet – najczęściej wtedy), gdy dotyczą przestrzeni miejskiej i znajdujących się w niej miejsc czy obiektów.

Podobnie jak w przypadku wielowyrazowych nazw geograficznych – często wyrazy typu wyspa, rzeka, półwysep, przylądek itp. zapisuje się małymi literami, ponieważ tak naprawdę nie należą one do nazwy własnej i są określeniami doprecyzowującymi samą nazwę (np. pustynia Gobi) – należy postępować w odniesieniu do słów typu ulica, rondo, plac, skwer itp. W odróżnieniu jednak od nazw geograficznych zasada ta obowiązuje także wtedy, gdy nazwa ulicy czy placu jest przymiotnikiem. Piszemy zatem nie tylko np. Spotkajmy się w kawiarni przy ulicy Widok, Tę książkę możesz kupić w księgarni na placu Niepodległości, Warszawiacy ciągle mówią o rondzie Żaba, lecz także np. Spotkajmy się w kawiarni przy ulicy Strumykowej, Tę książkę możesz kupić w księgarni na placu Zygmuntowskim, Utknęliśmy w korku na rondzie Kościuszki. Wyjątkiem od powyższej zasady jest sytuacja, gdy w skład wyrażenia nazywającego ulicę wchodzi rzeczownik aleja w liczbie mnogiej – w takich przypadkach oba człony zapisujemy wielką literą. Należy zatem pisać np. Ja wypatrywałam go na alei Norwida, a on czekał na mnie przy Alejach Jerozolimskich. Podobne reguły dotyczą zapisywania nazw obiektów znajdujących się w mieście, a więc np. mostów, kościołów, parków, kopców, pałaców, willi, pomników itp. Także w tym przypadku wielką literą zapisujemy tylko słowo, której jest właściwą nazwą własną, np. most Świętokrzyski, kościół Najświętszej Marii Panny, park Armii Krajowej, kopiec Wandy, pałac Mostowskich, willa Atma, pomnik Baczyńskiego itp. Małą literą zapisuje się też spójniki i przyimki występujące w takich połączeniach, np. ulica Żwirki i Wigury. Rzecz jasna, jeśli spójnik czy przyimek występuje na początku nazwy, należy go zapisać wielką literą, np. pałac Pod Blachą, ulica Ku Grobli, plac Na Rozdrożu.

Jeżeli w skład nazwy obiektu czy instytucji wchodzą takie wyrazy i wyrażenia, jak np. numer, imienia, generał, na rzecz, do spraw itp. (lub ich skróty), to należy je zapisywać małymi literami, np. Przedszkole nr 5 im. Jana Brzechwy, kościół pod wezwaniem (lub: pw.) Najświętszej Marii Panny, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Wysoki Komisarz do spraw (lub: ds.) Uchodźców itp.

Wyjątkowo inaczej traktuje się przymiotnik święty. Jeśli w pełniącym funkcję nazwy wyrażeniu występuje on w pełnej postaci, to należy go zapisywać dużą literą, np. kościół Świętego Franciszka, bazylika Świętego Krzysztofa, jeśli jednak używa się skrótu, to zapisuje się go już małą literą, np. kościół św. Franciszka, bazylika św. Krzysztofa.

W niektórych przypadkach – ze względu na duży stopień utrwalenia, ze względu na swoistą tradycję zapisu – wyjątkowo możliwe jest zapisywanie wielkimi literami także takich elementów nazw, jak kościół czy pałac, np. Bazylika Świętego Piotra, Pałac Kultury i Nauki.

dr Tomasz Korpysz Idziemy nr 12 (495), 22 marca 2015 r.