Zaczęło się w Wielkopolsce

Pozostałości palatium książęcego na Ostrowie Lednickim

Już za kilka dni, 14-16 kwietnia, w Gnieźnie, Ostrowie Lednickim i Poznaniu odbędą się narodowe obchody 1050. rocznicy chrztu Polski. O okolicznościach chrztu, a zwłaszcza roli Dąbrówki, najwięcej dowiadujemy się z bliskiej wydarzeniom relacji niemieckiego kronikarza i biskupa Thietmara. Zgadza się z nią piastowska tradycja dworska zapisana przez Galla Anonima w XII w. Inne posiadane przez nas informacje to wnioski z badań historycznych i archeologicznych, które kształtują wizję tamtych wydarzeń.

Mimo braku potwierdzenia w źródłach historycznych, badacze za najbardziej prawdopodobną datę wydarzenia przyjmują dzień 14 kwietnia. Od czasów wczesnochrześcijańskich zwyczajem było udzielanie chrztu katechumenom w Wigilię Paschalną, a ta w 966 r. wypadała właśnie 14 kwietnia. Również relacja wspomnianego Thietmara sugeruje, że chrzest męża Dąbrówki nastąpił po Wielkim Poście.

Źródła pisane milczą na temat miejsca chrztu. Przeważa opinia, że odbył się on w jednym z grodów budowanego państwa, chociaż fakt ten byłby sprzeczny ze średniowieczną praktyką udzielania pogańskim władcom chrztu w ośrodkach chrześcijańskich. Jednym z nich była bawarska Ratyzbona, która zajmowała się organizowaniem dzieła chrystianizacji Słowian. To jej kościelnej jurysdykcji podlegały ziemie Czechów promujących chrzest Mieszka. Znów brak jednak historycznych źródeł potwierdzających chrzest w Ratyzbonie, a większość historyków zgadza się z tezą, że przyjęcie przez księcia nowej wiary na własnej ziemi podnosiło jej prestiż w oczach poddanych i podkreślało niezależność władcy Polan od cesarza.

Zdaniem naukowców uroczystość chrztu Mieszka nie mogła odbyć się w Gnieźnie. Badania archeologiczne w podziemiach tamtejszej katedry dowiodły, że na Wzgórzu Lecha istniał wówczas prężny ośrodek pogański, który przestał funkcjonować dopiero dzięki akcji chrystianizacyjnej. Kilkadziesiąt lat później Gniezno stało się ośrodkiem kultu św. Wojciecha, męczennika.

Z kolei podczas prac archeologicznych na Ostrowie Lednickim starannie przebadano pozostałości monumentalnego założenia rezydencjalnego z X i XI w. Odkrycie basenu chrzcielnego sprawiło, że gród na wyspie („ostrów” to staropolskie określenie wyspy) na jeziorze Lednickim uznawany jest za potencjalne miejsce chrztu w 966 r. Drugim takim miejscem jest Poznań, a dokładniej Ostrów Tumski, gdzie w książęcym grodzie zamieszkała Dąbrówka. Pogański jeszcze małżonek wzniósł dla niej kaplicę pałacową, której ślady zachowały się pod gotyckim kościołem Najświętszej Maryi Panny. W pobliżu wzniesiono także katedrę św. Piotra, przy której rezydował pierwszy polski biskup Jordan. W jej podziemiach zachowały się kamienne relikty z X w., uznawane przez część uczonych za basen chrzcielny – miejsce udzielenia sakramentu księciu, jego dworowi i drużynie.

Kościół Najświętszej Maryi Panny na Ostrowie Tumskim w Poznaniu

Chrzest księcia był wstępem do chrystianizacji całego kraju. Jej przebieg poznajemy w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie oraz tzw. Bramie Poznania. Oba muzea, obok tradycyjnych ekspozycji, prezentują materiał multimedialny i filmowy ukazujący czasy formowania się Kościoła i wczesnego państwa Piastów. Skansen archeologiczny w Gieczu oraz grodzisko w Grzybowie obrazują z kolei wygląd grodów, w których budowano pierwsze na ziemiach polskich kościoły. Piastowskie budowle sakralne nie zachowały się do naszych czasów. Jak wyglądały, pokazuje (częściowo zrekonstruowana) kolegiata w Tumie pod Łęczycą, będąca unikatowym przykładem budownictwa romańskiego w Polsce.

Wielkopolska to prawdziwa skarbnica miejsc związanych z odległą przeszłością naszego kraju. Warto tu jeszcze wspomnieć rosnące w parku pałacowym w Rogalinie stare dęby: Lech, Czech i Rus (nawiązujące do legendy zapisanej w Kronice Wielkopolskiej z XIII w.) czy muzealne i biblioteczne zbiory zgromadzone na zamku w Kórniku.

Tysiąc pięćdziesiąta rocznica chrztu Polski to dobry czas, aby odbyć podróż do chrześcijańskich fundamentów polskiej państwowości – tam, gdzie wszystko się zaczęło.

***
Materiał przygotowany we współpracy z Pallotyńskim Biurem Pielgrzymkowo-Turystycznym Peregrinus, ul. Skaryszewska 12, 03-802 Warszawa, tel. 22 619 15 02, 22 618 67 23, 22 618 68 51, www.bp.ecclesia.org.pl.

Erwin Kozłowski fot. Erwin Kozłowski Idziemy nr 15 (549), 10 kwietnia 2016 r.