Pamięć o przeszłości

„Pamięć o przeszłości oznacza zaangażowanie w przyszłość” – nauczał św. Jan Paweł II. Dla każdego człowieka żyjącego świadomie przeszłość jest skarbcem wiedzy, przestróg i pouczeń, tak by pewnych zachowań i posunięć unikać, gdyż mogą mieć nieodżałowane konsekwencje. Jak w przypadku konfliktów zbrojnych i wojen, które wyniszczyły Europę w XX w. W tym roku obchodzimy 85. rocznicę wybuchu II wojny. Coraz mniej żyje naocznych świadków tych strasznych wydarzeń, a przybywa osób, które dowiadują się o nich już tylko z książek (jeszcze w szkole, ale nie wiadomo, jak długo), wystaw muzealnych, oficjalnych upamiętnień i apeli poległych organizowanych w miejscach męczeństwa Polaków.

Pamiętam, jak moja babcia, która spędziła okupację w Warszawie – właśnie, ludzie, którzy przeżyli wojnę, nazywali ją okupacją, bo dla nich wojna to była zasadniczo kampania wrześniowa, czyli wojna obronna, trwająca do 6 października 1939 r. – opowiadała mi, jak wyglądało życie w okupowanej stolicy. I jak później przyszła wielka radość, gdy po niemal pięciu latach życia w ciągłym strachu i niewoli choć przez chwilę nastała wolna Polska, kiedy wybuchło powstanie warszawskie. Moja babcia przeżyła powstanie i po jakimś czasie – po przejściu przez obóz i zamieszkaniu na wsi – wróciła do przydzielonego jej mieszkania na gruzach stolicy. Dziadek wrócił z niemieckiego obozu pracy, gdzie przez te kilka lat stracił 90 proc. zdrowia. Odnalazł babcię, choć alianci, którzy oswobodzili jego obóz, zachęcali go do wyemigrowania do Australii. Twierdzili bowiem, że mało jest prawdopodobne, by jego żona przeżyła powstanie, bo przecież z miasta zostały tylko popioły. On jednak na różne sposoby przebył drogę spod granicy holenderskiej do Warszawy, swojego rodzinnego miasta, w którym żył jeszcze razem z babcią przez następne kilkadziesiąt lat.

Drugi dziadek, ze strony mamy, odbudowywał po wojnie stolicę. Kiedy mówię o tym gościom przybyłym do Warszawy z zagranicy, trudno im uwierzyć, że po wojnie nie było ani Starówki, ani Zamku, ani Traktu Królewskiego, który dziś jest wizytówką miasta. Jeszcze trudniej uwierzyć w to młodym ludziom. Dla nich opowieści o II wojnie światowej to bajka o żelaznym wilku. Nawet wspomnienia z okresu komunizmu są dla nich jak opowieści dziwnej treści. Jeśli lekcje historii w szkole zostaną tak okrojone, że będzie tylko mała wzmianka o wojnach w XX w., to już za kilka lat nie będą wierzyć, że te wydarzenia miały kiedykolwiek miejsce. Będą to dla nich mity o męczeństwie Polaków, spreparowane przez starych patriotów, którzy stoją w kontrze do nowoczesnego świata, patrzącego w przyszłość.

Tymczasem nie da się patrzeć w przyszłość w oderwaniu od przeszłości. W przeciągu 85 lat od wybuchu II wojny światowej nastąpił ogromny przeskok technologiczny: od lampy naftowej używanej przed wojną po internet w każdym domu i w każdym telefonie. Ludzie potrafią skonstruować najnowocześniejsze maszyny, latają w kosmos, tworzą hybrydy, manipulują życiem ludzkim, a nie potrafią zaprowadzić tego, za czym tęskni ludzkość: pokoju. Kolejne rocznice przypominają nam, że pokój to dar, o który trzeba nieustannie zabiegać wysiłkami i modlitwą. Toczące się wojny w Ukrainie i w Ziemi Świętej są smutnym przykładem tego, że ludzie nie uczą się na błędach przeszłości, ale cyklicznie powracają do starych rozwiązań siłowych i zbrojnych, które w efekcie prowadzą do utraty życia przez niewinne osoby oraz ogromnych zniszczeń. Po to właśnie wspominamy te rocznice, by zrozumieć, że wojna nigdy nie jest rozwiązaniem, a zawsze – jak przypomina nieustannie papież Franciszek – jest porażką.