Rozważna i romantyczna

Powieści zwykle miały wymiar dydaktyczny. Tak też jest i z powieścią Jane Austen „Rozważna i romantyczna” z początku XIX w. Opisuje ona losy dwóch sióstr: jednej rozsądnej, a drugiej romantycznej. Autorka nie obawia się jasnego i moralizatorskiego przekazu: konieczności równowagi pomiędzy głową i sercem. Rozważna siostra musi nauczyć się „romantyczności”: wyrażania swoich uczuć i dzielenia ich z innymi. Romantyczna powinna nadrobić, jeśli chodzi o rozwagę, opanowanie i zwracanie uwagi na opinię innych.

Marianna doświadcza, że podsycanie w sobie gwałtownych uczuć, uleganie im bez zwracania uwagi na głos rozsądku i wzgląd na innych, przynosi opłakane skutki. Nie mniej gwałtowne burze szaleją w sercu Eleonory, ale ona potrafi nad nimi zapanować – i to jej postawa jest stawiana za wzór.

Eleonora jest niezwykle wyrozumiała i ma spokój w osądzie, mimo zaledwie dziewiętnastu lat. To pozwala jej stać się doradczynią matki i dyskretnie neutralizować, dla dobra wszystkich, nieracjonalność matczynych ocen, prowadzącą do lekkomyślności i nonsensu. Ponadto Eleonora ma dobre serce, czuły charakter i rozpalone uczucia, choć zna sztukę rządzenia nimi. Sztukę, której matka w swoim dłuższym życiu nie nauczyła się, a Marianna nawet nie próbowała poznać.

Cechy Marianny pod wieloma względami są takie same jak Eleonory. Wrażliwa i inteligentna, z pasją podchodzi do wszystkiego i nie znajduje umiaru w swoich radościach i smutkach. Hojna, uprzejma, pełna zainteresowania. Słowem: ma wszystko – oprócz roztropności. W tym podobieństwo do matki okazuje się zaskakujące.

Eleonora, ani chłodna, ani wyrachowana, jest dziewczyną, która wypracowała szereg cnót moralnych i społecznych, a te doprowadziły ją do posiadania autentycznej osobowości. Cierpiąc z powodu zmiennych losów swojej historii miłosnej, uświadamia sobie, że nie jest sama na świecie, że inni też mają swoje potrzeby. Stara się przezwyciężyć samą siebie, by pomagać innym i wszystkich traktować delikatnie. Wkrótce staje się punktem odniesienia dla wielu ludzi, a na koniec historii otrzymuje nagrodę za postawę życzliwości wobec innych.

Dwa wieki po powstaniu „Rozważnej i romantycznej” przesłanie powieści pozostaje aktualne – bo serce nie sługa, trzeba nad nim pracować. Z tą różnicą, że w indywidualistycznym świecie, gdzie samopoczucie i dobrostan stały się najwyższą wartością, już mało, kto odważy się o tym mówić i stawiać Eleonorę za przykład.