O co chodzi z odpustami?

Kiedy byłem mały, ze słowem „odpust” kojarzyły mi się stragany z łakociami i wszelkimi różnościami, z których najcenniejsze dla chłopca były korki, czyli naboje do zabawkowych pistoletów, które eksplodując, dawały huk i dużo dymu. Jedynym elementem nadprzyrodzonym odpustu był dla mnie fakt, że wszystkie te atrakcje czekały pod kościołem i można było się nimi cieszyć dopiero po Mszy Świętej. Coś jednak zapadło w głowę dziecka: odpust oznacza święto i radość.

Jeszcze wtedy nie wiedziałem, że odpust jest rzeczywiście powodem do radości, i to tak wielkiej, że nawet strzelanie z korkowca nie wyrazi jej wystarczająco. Z czasem na religii dowiedziałem się o wartości odpustu, ale równolegle na historii słyszałem o handlu odpustami, który dał Lutrowi pretekst do rewolucji protestanckiej. Niestety, to kolejne, niedobre skojarzenie, jest mocno obecne.

OCZYSZCZENIE DUSZY

Jak zrozumieć istotę odpustu? Każdy grzech osłabia lub zgoła niszczy naszą miłość do Boga. To oznacza, że w duszy coś się psuje, obumiera, jak w niedotlenionym organizmie. Życie duchowe nie jest przecież możliwe bez łaski. Nawet jeśli wracamy do przyjaźni z Bogiem, w duszy pozostają „uszkodzenia”, jak w organizmie osoby, którą reanimowano po zawale. To oczywiście tylko niedoskonałe porównanie. Rehabilitacja nie zawsze pozwala powrócić do pełnej sprawności. Bóg odpuszcza grzechy, przywraca do życia, ale też pomaga w uzdrowieniu, aż do oczyszczenia ze wszystkich śladów grzechu. Dopiero wtedy dusza może cieszyć się pełnym zjednoczeniem z Nim – Niebem.

Bóg nas nie odpycha z powodu skażenia duszy grzechem, ale nie chce, aby było w nas cokolwiek, co nie odpowiada Jego miłości. Stąd konieczność oczyszczenia. Oczyszczenie dokonuje się w tym życiu poprzez modlitwę, sakramenty (szczególnie spowiedź) i pokutę, która oznacza m.in. przyjmowanie z duchem nadprzyrodzonym przeciwności i cierpienia. W kim jednak oczyszczenie nie dokona się za życia, ten potrzebuje dopełnić je po śmierci. Owo oczyszczenie nazywamy czyśćcem. Niektórzy odrzucają naukę o czyśćcu, twierdząc, że próbujemy nasze wynalazki (sądy, więzienia, mandaty) narzucić miłosiernemu i wszechmocnemu Bogu. Tymczasem czyściec jest jeszcze jednym przejawem miłosierdzia Boga, który traktuje człowieka poważnie i chce, aby miał on swój wkład w naprawę tego, co sam zniszczył.

SKARBIEC KOŚCIOŁA

Jednak i tu miłosierny Bóg chce ułatwić człowiekowi drogę do siebie. Czyni skuteczną naszą pokutę, bo bez Jego łaski nasza praca nad sobą, modlitwy i umartwienia nie miałyby wartości. Ale to jeszcze mało – pozwala oczyścić duszę bezpośrednio w oparciu o nieskończoną wartość męki Chrystusa oraz modlitwy, pokutę i dobre uczynki wszystkich, którzy z Nim są złączeni, a więc świętych, z Najświętszą Maryją Panną na czele. Nasi przodkowie nazwali to „skarbcem Kościoła”, z którego wierni mogą korzystać. O ile wartość życia i męki Pana Jezusa jest oczywista, o tyle możemy zapytać, co mogą tu dodać święci. Magisterium Kościoła wyjaśnia: „Z niezbadanej i łaskawej tajemnicy Bożego zrządzenia ludzie połączeni są między sobą nadprzyrodzoną więzią, dzięki której grzech jednego szkodzi także innym, podobnie jak świętość jednego przynosi dobrodziejstwo innym. W ten sposób wierni pomagają sobie wzajemnie w osiągnięciu nadprzyrodzonego celu” (Paweł VI, Indulgentiarum doctrina).

Zasoby tego skarbca są niewyczerpane, ale Kościół reguluje w jakiś sposób dostęp do niego dla swoich dzieci, stawiając pewne warunki. Nie chodzi o ograniczenie, ale o to, aby Boże miłosierdzie nie stało się czymś banalnym. Moglibyśmy nie zauważać jego wartości, a tym samym zmarnować dary Boże.

Odpust oznacza, że zamiast pokuty podejmujemy jakiś wysiłek, konkretny uczynek, ściśle określony przez papieża, pragnąc łaski oczyszczenia naszej duszy ze śladów grzechu. Może to być pobożne nawiedzenie sanktuarium, odmówienie określonych modlitw, pielgrzymka, akt miłosierdzia. Generalnie chodzi o dobre uczynki, które chrześcijanin i tak powinien spełniać, ale w tym przypadku mające dodatkową wartość, bo otwierają serce na miłosierdzie Boga. Oczyszczenie może być częściowe lub całkowite. Skupimy się teraz na tym drugim przypadku, który nazywamy odpustem zupełnym.

CZĘŚCIOWO I CAŁKOWICIE

Ogłaszając Rok Święty, papież wskazał, za spełnienie jakich dzieł można dostąpić łaski odpustu. Znamienne, że Franciszek podkreśla znaczenie pielgrzymek. Pielgrzymka jako akt religijny jest symbolem wewnętrznego oczyszczenia poprzez podjęcie wysiłku, wyruszenie w drogę, aby dojść do miejsca świętego, które z kolei symbolizuje spotkanie z Bogiem. Samo spełnienie uczynku odpustowego z odpowiednią intencją nie wystarczy, by otrzymać odpust zupełny. „Dla dostąpienia odpustu zupełnego wymaga się wykonania czynu, do którego jest przywiązany odpust, i wypełnienia trzech warunków, którymi są: sakramentalna spowiedź, Komunia Święta i modlitwa według intencji papieża. Wymaga się ponadto, aby wykluczyć wszelkie przywiązanie do jakiegokolwiek grzechu, nawet powszedniego. Jeżeli brak pełnej tego rodzaju dyspozycji lub jeżeli powyższe warunki nie są spełnione, odpust będzie tylko cząstkowy” (Indulgentiarum doctrina).

Całkowite oczyszczenie ze śladów grzechu oznacza, że w danym momencie jesteśmy gotowi wejść od razu do chwały Nieba. Tak ogromnej łaski może dostąpić tylko ten, kto na nią jest otwarty. To wyraża się nawrócenie, które Bóg czyni skutecznym przez spowiedź. Kto chce przyjąć wielki dar odpustu, pragnie też przyjąć jeszcze większy dar, jakim jest Chrystus w Komunii Świętej. Modlitwa w intencjach papieża (jeden raz Ojcze nasz i Zdrowaś lub inna modlitwa, stosownie do osobistej pobożności) potwierdza jedność z Kościołem, który sam w sobie jest przecież skarbcem Bożej łaski.

Wreszcie przyjęcie miłosierdzia Boga oznacza pragnienie kochania Go bezwarunkowo, a tym samym odrzucenie wszystkiego, co tej miłości się sprzeciwia. Ten ostatni warunek wydaje się najtrudniejszy. Jesteśmy skłonni do grzechu i będziemy poddani pokusom do końca swych dni. Chodzi o to, żeby prosząc Boga o odpust, pragnąć walczyć z pokusą i własnymi słabościami, nawet w najmniejszych sprawach. Doświadczenie może mówić mi, że prawdopodobnie znów upadnę, ale w tej chwili chciałbym pozostać wierny Bogu całkowicie i na zawsze.

DAR DARMOWY

Odpust jest łaską, a więc darem darmowym. Człowiek nie może go kupić, ale przyjąć, spełniając wymienione wyżej zasady. Tu jest różnica w stosunku do sakramentu pokuty. Jeśli odbyłem ważną spowiedź, spełniając jej warunki, mam pewność wiary, że grzechy zostały mi odpuszczone. W odniesieniu do odpustu nie mam takiej pewności. Powierzam się Bogu całkowicie, ale dalej czynię pokutę, która zawsze ma wielką wartość, również dla innych, bo pomnaża skarbiec Kościoła. Warto pamiętać, że odpust mogę ofiarować za dusze czyśćcowe.

Czy wszystkie warunki odpustu zupełnego muszą być spełnione w tym samym czasie? W Indulgentiarum doctrina jest mowa, że mogą być wypełnione na przestrzeni „wielu dni”. Ważne jednak, żeby dzieło odpustowe, spowiedź, Komunia i modlitwa, były ze sobą powiązane. Chodzi o to, bym miał świadomość, że Bóg w konkretnych okolicznościach napełnia mnie swoją łaską. Udając się np. na pielgrzymkę do miejsca odpustowego, w jej trakcie odbywam spowiedź, staram się przyjąć Komunię i wtedy odmawiam modlitwę w intencjach papieża.

Korzystajmy z tego potężnego znaku miłości Boga w zbliżającym się Roku Świętym. Zachęca nas do tego Franciszek: „Odpust, istotnie, pozwala nam odkryć, jak nieograniczone jest miłosierdzie Boga. To nie przypadek, że w starożytności termin «miłosierdzie» był używany zamiennie z terminem «odpust», właśnie dlatego, że ma wyrażać pełnię Bożego przebaczenia, które nie zna granic” (Spes non confundit).

Kto chce przyjąć wielki dar odpustu, pragnie też przyjąć jeszcze większy dar, jakim jest Chrystus w Komunii Świętej.