Niezwykłe ofiarowanie

Dlaczego Święta Rodzina 40 dni po Bożym Narodzeniu przybyła do Świątyni?

W scenę ofiarowania Pana Jezusa w Świątyni wprowadza nas św. Łukasz (2, 22–24). Trzykrotnie nawiązuje do Prawa Pańskiego. Podkreśla w ten sposób, że św. Józef i jego Niepokalana Małżonka byli pobożnymi Żydami. Nawiązuje też do Pięcioksięgu, aby podać przyczynę przybycia Świętej Rodziny do Świątyni: było nią spełnienie obrzędu rytualnego oczyszczenia matki 40 dni po urodzeniu syna oraz uczestnictwo w obrzędzie poświęcenia Bogu pierworodnego przez złożenie rytualnego wykupu.

Kogo dotyczyło rytualne oczyszczenie?

40 dni po narodzeniu chłopca (80 dni po porodzie córki) następował obrzęd oczyszczenia matki. Dokonywał się przez ofiarę całopalną z jednorocznego baranka i ofiary przebłagalnej z młodego gołębia lub synogarlicy. Gdy jednak rodzina była uboga, mogła zamiast baranka złożyć dwie synogarlice albo dwa młode gołębie (por. Kpł 12, 6–8).

Znamienne jest to, że św. Łukasz używa formy mnogiej, pisząc o „ich oczyszczeniu”. Wynika to z przekładu hebrajskiego wyrażenia podkreślającego więź duchową między matką, ojcem i dzieckiem. Poza tym nieczystość rytualna matki obejmowała w pewnym sensie również męża i dziecko, bo oni przebywali z matką pod jednym dachem. Co więcej, podobnie jak wtedy, tak i dziś, nie tylko kobiety żydowskie korzystają z oczyszczenia rytualnego, lecz również – dobrowolnie – niektórzy żydowscy mężczyźni. Czynią to z przyczyn duchowych, zwłaszcza przed szabatem, jak też z okazji ważnego święta lub przed wydarzeniem mającym decydujący wpływ na ich życie.

Jak przebiegał obrzęd oczyszczenia?

Tradycja żydowska podaje, że dopełnieniem złożonych ofiar było rytualne dwukrotne lub trzykrotne zanurzenie całego ciała matki w basenie o nazwie mikwe. Do basenu prowadziło siedem stóp dla oznaczenia przejścia ze stanu niepełni, do stanu pełni, a więc z nieczystości do czystości. Woda musiała pochodzić z deszczu, czyli bezpośrednio z nieba, a podczas kąpieli odmawiano modlitwę. W ten sposób matka noworodka była oczyszczona z wszelkiej nieczystości, która przylegała do jej ciała od czasu poczęcia dziecka do porodu (Kpł 12, 1– 5). Basen znajdował się przy każdej synagodze. Przy świątyni jerozolimskiej było kilka takich basenów.

A czym było przedstawienie pierworodnego Panu?

Obrzęd przedstawienia syna pierworodnego Bogu odbywał się dla upamiętnienia ocalenia wszystkich istot pierworodnych w domach Izraelitów podczas dziesiątej plagi egipskiej (por. Wj 11, 1–8). Plaga ta sprawiła, że w domach egipskich zginęło wszystko, co pierworodne, płci męskiej. Od tego wydarzenia każdy żydowski pierworodny syn stał się własnością Pana. Początkowo to właśnie żydowscy pierworodni synowie pełnili w narodzie funkcje kapłańskie – jeszcze przed ustanowieniem lewitów. Z tej racji, aby władzę nad takim synem mógł przyjąć ojciec, musiał go wykupić od Pana. W tym celu przekazywał lewicie okup o równowartości pięciu syklów srebra (por. Wj 13, 11–16; Lb 18, 15–16). A zatem przedstawienie Panu oznacza to samo, co przyniesienie noworodka do Świątyni lub synagogi w celu wykupienia go.

Z czym wiązał się obowiązek wykupienia?

Oprócz wspomnianego obrzędu wykupienia pierworodnego od lewity tradycja żydowska dodaje, że gdy Izraelici odstąpili od wiary w Boga przez uczynienie złotego cielca, jedynym plemieniem, które sprzeciwiło się temu grzechowi i nie skalało się nim, było plemię Lewiego. Bóg, karząc Izraelitów za ten grzech, odebrał innym pokoleniom godność kapłańską wynikającą z pierworodztwa i przekazał ją wyłącznie mężczyznom z rodu Lewiego. W związku z tym przy narodzinach pierworodnego syna ojciec był zobowiązany wykupić swoje niemowlę z rąk Pana nie tylko ze względu na ocalenie pierworodnych przed dziesiątą plagą egipską, ale również ze względu na konieczność „przekazania” naturalnej godności kapłańskiej wynikającej z pierworodztwa kapłanowi z rodu Lewiego.

Po dziś dzień obrzęd polega na tym, że przy niemowlęciu płci męskiej, ubranym w okazałą szatę, niewiasty kładą biżuterię. Czynią to w nawiązaniu do kosztowności podarowanych przez kobiety w celu sporządzenia złotego cielca (por. Wj 32, 2–4). Następnie wybrzmiewa obrzędowy dialog między ojcem noworodka a lewitą, podczas którego lewita pyta ojca: „Czego pragniesz bardziej: dać mi swojego syna czy raczej wykupić go zgodnie z nakazem Tory?”. Ojciec odpowiada: „Pragnę wykupić swojego syna, a oto cena wykupu”. Ojciec uiszcza wymaganą sumę i bierze syna z rąk lewity, błogosławiąc Pana. Z kolei lewita kładzie ręce na głowę dziecka i udziela mu błogosławieństwa kapłańskiego.

Ewangelia nie wspomina, żeby taki wykup został złożony za Pana Jezusa…

Zdaniem Benedykta XVI brak odniesienia do złożenia ofiary wykupu oznacza, że św. Józef postanowił zastąpić ten obrzęd samym przedstawieniem Syna Bożego w Świątyni. Wiedział, że to Dziecię jest Synem Bożym, który wybawi swój lud od grzechów. Pan Jezus miał godność kapłańską, która nie wynikała ani z bycia pierworodnym synem Józefa (w sensie biologicznym) ani z przynależności do rodu Lewiego (por. Hbr 7, 14). Kapłaństwo Chrystusa było zapowiedziane przez kapłaństwo Melchizedeka (por. Hbr 7, 15–17), króla Szalemu (przyszłej Jerozolimy), który wiele wieków wcześniej wyszedł naprzeciw Abrahama, ofiarując mu chleb i wino (por. Rdz 14, 17–18). Z tego powodu, gdy Józef z Najświętszą Maryją Panną przychodzą do Świątyni, nie wychodzi im naprzeciw żaden kapłan, lecz Symeon, jedynie dlatego, aby uwielbić Boga i wyrazić wdzięczność za możliwość ujrzenia Mesjasza Bożego.

Najświętsza Maryja Panna była niepokalanie poczęta, a poczęcie Pana Jezusa odbyło się w sposób dziewiczy. Po co zatem oczyszczenie?

Z tej samej racji, dla której Syn Boży został ochrzczony przez św. Jana Chrzciciela. Chrzest Janowy był chrztem przygotowawczym, znakiem pokuty i pozbycia się grzechów. Chrystus, rzecz jasna, żadnego grzechu nie miał, a jednak przyjął chrzest z rąk Jana, aby utożsamić się z ludźmi w ich potrzebie łaski Bożej. Podobnie Najświętsza Maryja Panna, Niepokalana od poczęcia, nie sprowadziła na siebie żadnej nieczystości: ani moralnej, ani rytualnej, a jednak uczestniczy w obrzędzie praktykowanym przez wszystkie prawowierne rodziny żydowskie. Utożsamia się z nimi, a w ten sposób również i z nami, którzy potrzebujemy oczyszczenia z grzechu i nawrócenia. Przy tej okazji Matka Boża pokazuje nam, jak ważna jest wierność dziedzictwu zakorzenionemu w Prawie Bożym i w świętej Tradycji.

Jakie znaczenie ma udział Józefa w tym ofiarowaniu?

Dziecię wprowadzone do Świątyni jest Kapłanem na wieki, ale rolę kapłana ofiarującego go w Świątyni przyjmuje Józef. Nie ofiaruje chleba i wina, jak przed wiekami Melchizedek, lecz samego Syna Bożego, w dowód Jego przynależności do Boga Ojca. Józef nie może przejąć władzy nad Synem Bożym w sensie ścisłym, bo tym różni się od innych żydowskich ojców, że Chrystus nie jest jego własnością, ale Ojca. Władza Józefa nad Synem Bożym jest inna. Wynika z zamysłu Bożego, według którego Józef miał być głową Świętej Rodziny i pozostać żywym obrazem Boga Ojca względem wcielonego Syna Bożego na ziemi.

W Kościele katolickim po Soborze Watykańskim II odstąpiono od nazwy Święto Oczyszczenia Maryi na rzecz Ofiarowania Pańskiego. Jakie to ma znaczenie?

Zmianę wprowadzono, aby po pierwsze, położyć większy akcent na wymiar tego święta, który był podkreślany od czasów starożytnego Kościoła. Chodzi o zapalone świece przypominające światło, jakie Chrystus wnosi w świat, będąc jego Zbawicielem. Po drugie, skoro Najświętsza Dziewica nie potrzebowała rytualnego oczyszczenia, to zmiana stanowi doprecyzowanie jej stanu Niepokalanego Poczęcia.

Z jednej strony zmiana posoborowa jest częściowo niefortunna, bo pomniejsza element maryjny wydarzenia ofiarowania Pana Jezusa w Świątyni. W końcu pierwotna nazwa nawiązywała do Jej pokory, uległości względem Prawa Bożego i woli utożsamienia się z nami. I to do Niej zwrócił się Symeon słowami proroctwa o znaczeniu posłannictwa Chrystusa i o mieczu, który przeniknie Jej duszę. Z drugiej strony pomniejszenie aspektu maryjnego częściowo „zrekompensowano” przez wprowadzenie nowej nazwy dla uczczenia ostatniego dnia Oktawy Bożego Narodzenia, który po Soborze nazwano Świętem Bożej Rodzicielki. W ten sposób podkreślany jest nie tylko fakt Jej Bożego macierzyństwa, ale również to, że to Ona wprowadza nas w nową przestrzeń czasową, jakim jest nowy rok Pański.

Jaka lekcja płynie dla nas z ofiarowania Pana Jezusa w Świątyni?

Jest to obraz potrzebny każdej rodzinie, która nie może realizować swojego powołania bez wierności Bogu i bez świątyni, gdzie przyjmujemy sakramenty. Nie jest więc obojętne, jak i gdzie czcimy Pana Boga. Religia to nie kwestia własnego pomysłu, lecz wejście na ścieżkę utorowaną przez Syna Bożego, który jest jedyną Drogą do Ojca. Pan Jezus daje nam przykład, abyśmy też ofiarowali całe nasze życie Panu Bogu, ale nie bez udziału Niepokalanej Dziewicy i Jej przeczystego małżonka.

Symeon i Anna, przyjmując Syna Bożego i wskazując na Niego jako na Światłość świata, pozostają zapowiedzią dla wszystkich, którzy za uznanie bóstwa Zbawiciela otrzymują łaskę spełnienia nadziei zbawienia, umożliwiającą przejście przez życie bez lęku i zwątpienia.