Komentarze do czytań - Pierwsza Niedziela Wielkiego Postu

komentarze Bractwa Słowa Bożego,
autor: ks. dr Błażej Węgrzyn

Pierwsze czytanie: Pwt 26, 4-10

Dla łatwiejszego zrozumienia czytań mszalnych, autorzy lekcjonarza opatrują pierwsze czytanie i Ewangelię specjalnym nagłówkiem. Tytuły te, choć nie są natchnione, pomagają odkryć sens czytań i podprowadzają pod modlitwę nimi. Już w starożytności biblijnej podobnie czynili kapłani i lewici wobec Psałterza, nadając każdemu z nich tytuł. Omawiając czytania pierwszego tygodnia Wielkiego Postu, będę konsekwentnie nawiązywał do ich nagłówków z polskiego lekcjonarza i tytułów z Psałterza nadanych, przez redaktorów Biblii Ekumenicznej (dalej: BE).

Choć przed chwilą wspomniałem o ułatwiającej funkcji nagłówków, akurat ten dodany do dzisiejszego czytania z Księgi Powtórzonego Prawa może nas zaintrygować i zbić z tropu: „Wyznanie wiary ludu wybranego” – po takim wprowadzeniu, spodziewalibyśmy się uroczystych formuł i deklaracji w stylu naszego Składu Apostolskiego („Wierzę w Boga, Ojca wszechmogącego…”) czy niedzielnego Credo („Wierzę w jednego Boga…”). Tymczasem naszym oczom ukazuje się opis złożenia ofiary z „pierwocin płodów ziemi” – dokonane przez Izraelitów po raz pierwszy po dotarciu do Ziemi Obiecanej. Gdzie tu jest „wyznanie wiary”? Możemy zapytać. Bądźmy uważni: „Pan usłyszał nasze wołanie… Pan wyprowadził nas z Egiptu… Pan przyprowadził nas na to miejsce…”. Oto „wyznanie wiary”! Nie deklaracja złożona przy spisie powszechnym, ale zaświadczenie o realnym, konkretnym i wieloletnim udziale Boga w naszym życiu.

Psalm responsoryjny: Ps 91 (90), 1-2. 10-11. 12-13. 14-15

„O Bożej opiece” – tak tytułowany jest dzisiejszy Psalm. Jego celem jest pobudzenie ufności w Bożą życzliwość i ochronę. Lepiej jednak nie patrzeć na niego dosłownie, by nie doprowadzić siebie do zwątpienia w Boga: albowiem i „niedola”, i „cios” mogą „przystąpić do nas” i „dosięgnąć naszego namiotu”; i „kamień”, i „wąż, żmija, lew i smok” mogą „urazić nasze stopy”. Podobnie jak właściwą Ziemią Obiecaną nie jest Palestyna, tylko niebo – „doskonałe życie z Trójcą Świętą, komunia życia i miłości z Nią, z Dziewicą Maryją, aniołami i wszystkimi świętymi” (KKK 1024) .Tak również rzeczywistym bezpieczeństwem, które zapewnia nam Bóg, nie jest wolność od zła fizycznego, a nawet moralnego, oraz doczesne powodzenie, tylko pewność odkupienia – fakt, iż nic „nie zdoła nas odłączyć od miłości Boga, która jest w Chrystusie Jezusie, naszym Panu” (Rz 8, 39 BE). Niezależnie więc od meandrów osobistej i powszechnej historii, „Pan wie, jak ocalić pobożnych od doświadczenia, a niesprawiedliwych zachować na dzień sądu, aby ich ukarać” (2 P 2, 9 BE). Proponuję jeszcze, by w naszej lekturze i modlitwie tym Psalmem, sięgnąć do Ewangelii wg św. Łukasza, w której Jezus opowiada przypowieść o pewnej wdowie – niesprawiedliwie uciskanej i pozbawionej należytej opieki, a zarazem natarczywej w swych błaganiach o pomoc. Ewangelista ujmuje tę przypowieść w dwie klamry: początkowe wyjaśnienie, że Jezus „opowiedział im przypowieść o tym, że zawsze powinni się modlić i nie przestać”, i retoryczną konkluzję – „Czy jednak Syn Człowieczy zastanie wiarę na ziemi, gdy przyjdzie?”.

Drugie czytanie: Rz 10, 8-13

Możemy zobaczyć, jak w zamyśle autorów lekcjonarza pierwsze czytanie znajduje swoje dopełnienie w drugim, co ujawnia jego nagłówek: „Wyznanie wiary prowadzi do zbawienia”. Ten zabieg zastosujmy także do drugiego czytania. Choć św. Paweł tłumaczy dość abstrakcyjnie, a przez tu uniwersalnie, że „sercem przyjęta wiara prowadzi do usprawiedliwienia, a wyznawanie jej ustami, do zbawienia”. Postarajmy się nadać tej prawidłowości kontekst – podobnie jak uczynili to Izraelici z pierwszego czytania, wyznając swoją wiarę przez wspominanie dzieł, które Pan dla nich dokonał. Może więc jeszcze dziś, u progu Wielkiego Postu, napiszesz analogiczne swoje „wyznanie wiary”? Albo postanowisz sobie to uczynić na jego zwieńczenie, w Noc Paschalną lub Niedzielę Zmartwychwstania. Wspominając, jak to Bóg Ojciec „wybawił cię z mocy ciemności i przeniósł do Królestwa swego umiłowanego Syna, w którym masz odkupienie, uwolnienie od grzechów” (por. Kol 1, 13n BE)? A później jeszcze odczytasz to wyznanie przed Panem podczas cichej adoracji eucharystycznej?

Ewangelia: Łk 4, 1-13

Jak drugie czytanie odpowiadało pierwszemu, tak Ewangelia zdaje się poszerzać perspektywę Psalmu. Jak moglibyśmy się spodziewać, że sensem tego utworu był brak życiowych trudności, skoro nawet „Jezus – jak głosi lekcjonarzowy tytuł Ewangelii – przebywał w Duchu Świętym na pustyni i był kuszony”? Co więcej, jedna z tych prób dotyczyła właśnie przekręconej, diabelskiej interpretacji tamtego Psalmu (zob. Mt 4, 6 cyt. Ps 91 [90], 11n)! Trwanie w Bogu nie oznacza braku doświadczeń (prób i pokus)! Przykładając do siebie dzisiejszą Ewangelię, warto odwołać się do mądrościowych wskazań św. Jakuba i św. Pawła: „Radujcie się w pełni, moi bracia, gdy spadną na was różne doświadczenia. Wiecie przecież, że z wypróbowania waszej wiary rodzi się wytrwałość. (…) Niech [więc] ten, który jest doświadczany, nie mówi: «Jestem doświadczany przez Boga». Bóg bowiem nie jest podatny na doświadczanie zła, sam też nie doświadcza nikogo” (Jk 1, 2n.13 BE); „Bóg jest [nam] wierny i nie pozwoli kusić nas ponad to, co możemy znieść, ale wraz z pokusą da sposób wyjścia tak, abyśmy mogli wytrwać” (por. 1 Kor 10, 13 BE). Znosząc trudne doświadczenia – jak Jezus – w Duchu Świętym, „przy pomocy którego uśmierca się uczynki ciała i żyje” (por. Rz 8, 13 BE), warto także pytać siebie o pochodzenie tych doświadczeń. Na ile są niezawinione, a na ile stanowią objaw jakiegoś nieuporządkowania – „własnej pożądliwości, która nas pociąga i nęci, a gdy zaowocuje, rodzi grzech” (por. Jk 1, 14n)?