Awans cinkciarza

fot. TVN | kadr z filmu "Sztos 2"

Młodsi kojarzą takie zjawisko z książek czy filmów, choćby z niegdyś bardzo głośnego filmu „Sztos” z Janem Nowickim i Cezarym Pazurą w rolach głównych. Jedni i drudzy czytelnicy na pewno znają słowo cinkciarz, choć być może wywołuje ono u nich odmienne skojarzenia. Dlaczego? Zanim spróbuję na to pytanie odpowiedzieć, przyjrzyjmy się samemu rzeczownikowi.

Cinkciarz to według słownika PWN ‘w okresie panowania gospodarki socjalistycznej w Polsce: człowiek pokątnie handlujący obcymi walutami’; podobną definicję znajdziemy w internetowym „Wielkim słowniku języka polskiego”: ‘handlarz, który w okresie panowania gospodarki socjalistycznej w Polsce nielegalnie zajmował się wymianą walut’. Wyraz ten nie ma zbyt długiej historii – do lat 70. nie odnotowano go w żadnym słowniku. Według najbardziej rozpowszechnianej teorii podstawą interesującego nas rzeczownika jest zniekształcona fonetyczna forma angielskiego zwrotu change money. Jak piszą autorzy najnowszego słownika, wyraz „Nawiązuje do sposobu, w jaki cinkciarze proponowali cudzoziemcom, np. na lotnisku, wymianę waluty, artykułując angielski zwrot w postaci czincz many”. Inna hipoteza wskazuje, że podstawą mógł być angielski czasownik chink, który znaczy nie tylko ‘szczelina, szpara’, lecz także ’brzęk’, a potocznie także: ‘brzęcząca moneta, gotówka’. Według tej interpretacji do takiej podstawy dodana została cząstka -ciarz, która choć genetycznie nie jest formalnym przyrostkiem, to zaczęła taką funkcję pełnić, czego dowodem jest cała seria rzeczowników typu anegdociarz, gazeciarz, herbaciarz, nafciarz, piechociarz, robociarz, sekciarz, szmaciarz czy tandeciarz.

Cinkciarz był rzeczownikiem mającym nacechowanie negatywne, co wiązało się z jego potocznym, ekspresywnym charakterem, ale też ze społeczną oceną samego zjawiska. Wszystko zmieniło się, gdy handel walutami zaczął być legalny i „instytucja” cinkciarza straciła rację bytu. A dziś sytuacja jest jeszcze inna, bo słowo cinkciarz większości młodszych ludzi kojarzy się już nie z PRL-em, lecz z nazwą konkretnej firmy, która powstała w 2010 r. i świadczy różnorakie usługi walutowe. Ciekawostką językową i prawną jest to, że w najnowszym słowniku omawiany wyraz ma jeszcze drugie znaczenie: ‘znak towarowy’, wprowadzone, jak informują autorzy, „na żądanie kancelarii prawniczej reprezentującej właściciela tego znaku”…