Z kolei „przesilenie zimowe”, czyli najkrótszy dzień w roku, było wydarzeniem międzykulturowym, występującym m.in. w angielskim Stonehenge czy w rzymskim Panteonie. Obchodzili je także np. celtyccy druidzi, którzy – według Pliniusza Starszego (23-79 po Chrystusie) – „świętowali ten dzień, składając ofiary z zabitych wołów i … zbierając jemiołę”. Temat ten omówił szerzej inny badacz tamtych czasów dr Eric Vanden Eykel w książce „The Magi”. Zwrócił uwagę, że choć wspomniany Pliniusz Starszy i inni autorzy rzymscy uważali, że przesilenie zachodzi (co roku) 25 grudnia, to w rzeczywistości na półkuli północnej przypada ono 21 lub 22 tegoż miesiąca (w 2022 było to 21 grudnia).
Odnosząc się do Saturnaliów – święta plonów ku czci boga rolnictwa Saturna – brytyjska badaczka wskazała, że „tak jak dziś obchodzimy dzień Bożego Naradzania, również wówczas było to z jednej strony święto, z drugiej zaś okazja do odpoczynku i udziału w różnych ucztach”. Lucjusz Kolumella (4-70 po Chrystusie), rzymski autor ksiąg poświęconych agrotechnice, stwierdził, iż Saturnalia obchodzono od 17 grudnia. Żyjący wcześniej Cyceron (106-43 przed Chr.) pisał, że „święta te trwały od 3 do 7 dni”. Był to okres świąteczny wypełniony jedzeniem, piciem, zabawami i grami, hazardem i wymianą podarków. Domy dekorowano wiecznie zielonymi gałęziami i jagodami. W ostatnim dniu, 23 grudnia, zapalano w oknach świece i rozkładano małe figurki z terakoty (sigillaria), a małe dzieci dostawały podarunki – dodał jeszcze inny starożytny pisarz Katullus (84-54 przez Chr.).
Ta atmosfera i zwyczaje świąteczne kojarzą się z dzisiejszym Bożym Narodzeniem, ale – jak zauważyła C. Moss – „znowu mamy problem z datami: Saturnalia kończyły się ostatecznie 23 grudnia. Ktoś może powiedzieć, że «to prawie ta sama data co Wigilia», tymczasem ustalenie dokładnego dnia jest tu niezwykle ważne, gdyż w grę wchodzi «ważność Jezusa»”. Podobnie uważa inny historyk, dr Dan McClellan, pisząc, iż „data Bożego Narodzenia najprawdopodobniej nie została ustalona (w Kościele) w związku z Saturnaliami, przesileniem zimowym itp. Jeśli data ta miała jakiś związek z tymi pogańskimi świętami, to nie w tym znaczeniu, że «skradziono» ją z kalendarza rzymskich świąt”.
Co? Gdzie? Kiedy?
