O ewolucji postaw obecnych w katolicyzmie i luteranizmie wobec Żydów rozmawiali uczestnicy debaty zorganizowanej w niedzielę w kościele środowisk twórczych w Warszawie z okazji zbliżającego się XXVI Dnia Judaizmu w Kościele katolickim w Polsce.
W debacie pt. „Jak zmieniało się chrześcijańskie spojrzenie na Żydów?” uczestniczyli przedstawiciele katolicyzmu, luteranizmu i judaizmu. Zastanawiali się oni, czy zmiana nauczania Kościoła zapoczątkowana soborową deklaracją "Nostra aetate" w stosunku do Żydów była rewolucją czy nawróceniem oraz jak teologiczne relacje między chrześcijanami i Żydami wyglądają dzisiaj.
Dyskusja nawiązywała do trzech książek: Johna Connelly’ego „Od wrogości do braterstwa”, Gavina D’Costy – „Żydzi w doktrynie Kościoła katolickiego po Soborze Watykańskim II” oraz abp. Grzegorza Rysia – „Chrześcijanie wobec Żydów. Od Jezusa po inkwizycję. XV wieków trudnych relacji”.
Spotkanie poprowadziła Marta Titaniec, sekretarz generalna Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów (PRChiŻ), która przypomniała skrótowo historię relacji chrześcijańsko-żydowskich od I wieku po czasy najnowsze. Titaniec zacytowała też słowa amerykańskiego badacza Holokaustu Johna K. Rotha, który powiedział: "Jeśli nawet chrześcijaństwo nie było wystarczającym warunkiem, by się wydarzył Holokaust, to było jednakże warunkiem koniecznym dla zaistnienia tej klęski".
Przyjmujemy, że w takiej właśnie świadomości dopiero po Zagładzie zrodziła się radykalna zmiana nauczania Kościoła katolickiego i również luterańskiego w stosunku do Żydów
- dodała.
Co się wydarzyło przez te tysiąc lat: to jest rewolucja czy nawrócenie? - zapytała prowadząca spotkanie ks. Grzegorza Michalczyka. Krajowy duszpasterz środowisk twórczych i zastępca współprzewodniczącego PRChiŻ stwierdził, że odpowiedź jest dość jednoznaczna: wydarzyła się Zagłada.
Gdyby nie ten straszliwy dramat, nie jestem pewien wcale, czy nauczanie Kościoła dziś wyglądałoby tak jak wygląda. Czy byłaby deklaracja "Nostra aetate" i jej konsekwencje - późniejsze dokumenty. Mam wrażenie, że bylibyśmy nawet jeśli nie w tym samym miejscu - bo dziś prawa człowieka są na arenie dyskusji, wiele rzeczy dokonuje się w kontekście równouprawnienia i ochrony praw mniejszości. Pewnie coś by się zmieniło, ale jestem przekonany, że tak fundamentalnej zmiany na drodze refleksji teologicznej by nie było
- powiedział.
Czy Zagłada zmieniła nastawienie chrześcijan do Żydów? Wydaje się to oczywiste z naszej perspektywy, ale nie jest wcale łatwo to uzasadnić
- stwierdził prof. Stanisław Krajewski, profesor w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, żydowski współprzewodniczący Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów.
Na pewno nie było tak, że doświadczenie mordowania Żydów w czasie wojny bezpośrednio i wprost spowodowało zmiany nastawień. Tak nie było i o tym mówią zarówno doświadczenia Żydów i innych ludzi pamiętających tamte czasy, jak i fakt, że nawet te osoby, które później, w latach 50 i 60., były najważniejsze w tworzeniu nowej teologii chrześcijańskiej na temat Żydów, w czasie wojny i tuż po niej nie przedstawiały tego innego nauczania
- powiedział.
Prof. Jerzy Sojka, teolog luterański, kierownik Katedry Teologii Historycznej Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie odniósł się natomiast do zdania Marty Titaniec, że także Kościół luterański "nie był święty" jeśli chodzi o nastawienie do Żydów, co legło już u podstaw jego historii i nauczania i było widoczne w stosunku Marcina Lutra.
Luteranizm Jest częścią zachodniej tradycji i w tym, co jest w tej tradycji sensowne, godne kontynuowania i często podziwu, ale jest również wiernym synem tego, co w tej tradycji dzisiaj najchętniej byśmy z niej wymazali. Niestety, gdzieś dziedzictwem luteranizmu po XVI wieku jest dziedzictwo samego Lutra z jego głęboką nienawiścią wobec Żydów
- powiedział profesor.
Jak zaznaczył, stosunek Lutra do Żydów nie był jednoznaczny, co zilustrował odwołaniem do jego tekstów poświęconych traktowaniu wyznawców judaizmu przez chrześcijan, w tym wykładu na temat Listu św. Pawła do Rzymian oraz "Jezus był rodzonym Żydem" i "O Żydach i ich kłamstwach". W drugim z tych tekstów wręcz formułuje, że należałoby pozwolić żyć Żydom pośród chrześcijan, gdyż jeśli są przez chrześcijan źle traktowani, to nie można się im dziwić, że nie przechodzą na chrześcijaństwo.
Debatę poprzedziła Msza św. "o uproszenie miłości", sprawowana w kościele środowisk twórczych. Przewodniczył jej ks. Grzegorz Michalczyk, krajowy duszpasterz środowisk twórczych w koncelebrze z ks. Andrzejem Luterem i ks. Pawłem Rytel-Andrianikiem.
Módlmy się za Żydów, aby wierni swojemu wybraniu byli świadkami Jedynego i Prawdziwego Boga - w świecie pełnym konfliktów
- mówili wierni. Modlitwa poświęcona była także wszystkim ofiarom Holokaustu.
Modlono się także w intencji pokoju na świecie, w tym w Ukrainie i na Bliskim Wschodzie oraz za wszystkich niosących pomoc potrzebującym.
XXVI Dzień Judaizmu w Kościele katolickim w Polsce obchodzony będzie we wtorek 17 stycznia, w tym roku pod hasłem "Przejście Pana: wychodzicie" (Wj 13,4). Centralne obchody zaplanowano w Siedlcach.
Co? Gdzie? Kiedy?
