Mistyka w życiu - prorocy

Wizja proroka Izajasza, w której anioł oczyszcza jego wargi rozżarzonym węglem ze świątynnego ołtarza – witraż w katedrze w Brukseli

Zwykło się uważać, że „normalni” chrześcijanie mają wierzyć w katolickie dogmaty i zachowywać przykazania Dekalogu, natomiast mistyka jest domeną wielkich świętych, a przynajmniej osób będących na progu świętości. Jednakże dzisiaj mistyka stoi w centrum chrześcijaństwa. Co więcej, jest ona „być albo nie być” chrześcijaństwa. Słynny dwudziestowieczny teolog Karl Rahner SJ stwierdził, że „pobożny człowiek jutra będzie mistykiem, kimś, kto czegoś doświadczył, albo go już nie będzie”. Trudno nie zgodzić się z tymi słowami niemieckiego jezuity, patrząc na duchową sytuację współczesnych wierzących.

Dlaczego tak jest? Przede wszystkim dlatego, że wiara nie jest dziś po prostu dziedziczona w rodzinie z pokolenia na pokolenie, jak to było przez wiele wieków. Dzisiaj wierzący rodzice często mają niewierzące dzieci i na odwrót – wierzący młodzi często mają niewierzących rodziców. O przynależności do chrześcijaństwa decyduje więc dziś głównie osobisty światopogląd i jakiś rodzaj doświadczenia religijnego. Tak dzieje się zarówno w bogatych społeczeństwach Europy i Ameryki Północnej, jak i w ubogich Kościołach Ameryki Łacińskiej i Afryki.

CZYM JEST MISTYKA?

Kiedy myślimy o mistyce, to kontekstem dla niej nie jest już szara masa „zwyczajnych” chrześcijan, lecz raczej zsekularyzowany świat, który doświadczenia religijnego nie zna i nie rozumie. Paradoksalnie jest to współczesna szansa dla mistyki. Jeżeli bowiem coś znamy i nas to nudzi, wówczas nas to nie interesuje. Ale jeżeli o czymś nie mamy pojęcia, to może nas to zaintrygować. Oby mistyka zaintrygowała i zafascynowała ludzi XXI w.!

Drugim kontekstem dla przeżywania mistyki są dziś doświadczenia religijne typu charyzmatycznego, zielonoświątkowego. Nie ujmując wartości tego rodzaju doświadczeniom, trudno zgodzić się z opinią, rozpowszechnioną chociażby w wielu krajach Afryki, ale też w niektórych środowiskach w Polsce, że są to jedyne prawdziwe, wiarygodne przeżycia religijne. Dla wielu osób przeżycie religijne musi mieć coś wspólnego z emocjonalnym uniesieniem, modlitwą w językach, egzorcyzmami czy też – żeby włożyć kij w mrowisko – protestem przeciwko noszeniu maseczek w kościele. Czy mistyka koniecznie musi być rozumiana w takich kategoriach? Z pewnością nie.

Czy mistyka jest czymś ekstatycznym, czy raczej ucieleśnionym? Czy ma charakter indywidualny, czy raczej wspólnotowy? Czy jest czymś rzadkim, czy może codziennym? Czy ma charakter uniesienia się do Boga, czy raczej doświadczenia Boga w sobie? Czy da się ją ująć psychologicznie, czy raczej jest czymś wyjątkowym, co trudno opisać językiem nauki? Łatwo się domyślić, że nie ma na te pytania jednoznacznych odpowiedzi. Przyjmijmy zatem ogólnie, że mistyka jest szczególnie silnym przekonaniem o obecności lub działaniu Boga w aktualnej sytuacji życia. Pozostawmy nasze myślenie otwarte i dajmy się prowadzić Biblii, żeby zobaczyć, czym mistyka jest i może być.

MISTYKA PROSTA

Początki mistyki, którą spotykamy w Biblii, sięgają czasów starotestamentalnych proroków. Ich doświadczenie Boga jest bardzo różnorodne, a równocześnie bardzo konkretne. Na przykład Amos, jeden z najstarszych proroków, których doświadczenie Boga mamy zapisane w Biblii, na początku swego orędzia mówi, że był „jednym spośród pasterzy z Tekoa” (Am 1, 1). A nieco dalej dodaje: „Nie jestem ja prorokiem ani nie jestem uczniem proroków, gdyż jestem pasterzem i tym, który nacina sykomory. Od trzody bowiem wziął mnie Pan i rzekł do mnie Pan: «Idź, prorokuj do ludu mego, izraelskiego!»” (Am 7, 14-15).

Jest to więc mistyka „chłopska” – prostego, niewykształconego robotnika rolnego. Jego doświadczenie Boga nie jest związane z jakąś szczególną modlitwą czy pobożnością. Jest to raczej zwyczajna, męska pewność, że Bóg jest i chce od ludzi czegoś konkretnego. Taka pewność może być dzisiaj dostępna dla każdego mężczyzny.

MISTYKA MAŁŻEŃSKA

Żyjący mniej więcej w tym samym czasie Ozeasz ma zupełnie inne doświadczenie Boga. Jego mistyka to mistyka egzystencjalna, rodzinna. Pan rzekł do niego: „Idź i weź sobie za żonę kobietę, co uprawia nierząd, i bądź ojcem dzieci nierządu; kraj bowiem uprawiając nierząd – odwraca się od Pana” (Oz 1, 2). A gdy się to stało, Pan dodał: „Pokochaj jeszcze raz kobietę, która innego kocha, łamiąc wiarę małżeńską. Tak miłuje Pan synów Izraela, choć się do bogów obcych zwracają” (Oz 3, 1).

Mistyka Ozeasza objawia się więc w najtrudniejszych, najboleśniejszych życiowych doświadczeniach: zawiedzionej miłości, małżeńskiej zdrady, rozwodu, pojednania i ponownej, jeszcze głębszej miłości. To właśnie w takich warunkach – małżeńskiego kryzysu, rozpadu małżeństwa, ale potem cierpliwej odbudowy związku i wzajemnej miłości – Ozeasz doświadcza obecności Boga. Rozumie, że w tych najtrudniejszych egzystencjalnych doświadczeniach Bóg nie tylko go nie opuścił, ale właśnie poprzez takie doświadczenia chciał go prowadzić, by pokazać mu, czym jest prawdziwa, Boża, a nie tylko ludzka miłość. Mistyka Ozeasza jest więc mistyką małżonków – często doświadczonych w swym małżeńskim życiu cierpieniem, ale też cudem pojednania i odbudowywania miłości. Czy w takich doświadczeniach można nie widzieć Boga?