W tym kontekście pojawia się pierwsza wzmianka o bluźnierstwach kierowanych przeciw Ewangelii (19,9). Z kolei poganie, obawiając się osłabienia kultu Artemidy, której posąg cieszył się ogromnym szacunkiem, ponieważ utrzymywano, że cudownie spadł z nieba, wzniecili rozruchy, na czele których stał Demetriusz (19,21-40). Doświadczywszy wrogości, Paweł musiał z Efezu uciekać i udał się do Macedonii, lecz w mieście pozostała prężna wspólnota chrześcijańska.
Przesłanie dla Kościoła
Około ćwierć wieku później do Efezu przybył Jan Apostoł. Poznawszy sytuację miejscowej wspólnoty chrześcijańskiej, skierował do niej list, który otwiera autoprezentacja Jezusa znana z początku Księgi Apokalipsy. Siedem gwiazd w prawej ręce i siedem złotych świeczników to symbole siedmiu aniołów opiekujących się poszczególnymi Kościołami. Świątyni jerozolimskiej już nie było, bo została zburzona w 70 r. przez Rzymian. Obecność Boga przybrała więc nowy kształt, nie ograniczając się do jednego miejsca, lecz – wraz z obecnością Chrystusa w każdej wspólnocie Jego wyznawców – zyskując wymiar powszechny. On jest Światłem, którego blask oświetla życie i postępowanie chrześcijan.
Pierwszą część listu otwiera pochwała efeskich chrześcijan za trud i wytrwałość. Wyrastało trzecie pokolenie wyznawców Chrystusa, którzy niezłomnie trwali przy Ewangelii. Skoro silnego prześladowania doświadczył św. Paweł, zatem takie same sprzeciwy i wrogość stawały się także ich udziałem. Obok przesłanek ekonomicznych, podszytych elementami religijnymi wynikającymi z kultu Artemidy, ważne miejsce zajmowały kierowane wobec chrześcijan oskarżenia o charakterze polityczno-religijnym. Wespazjan (lata 70-79) uzurpował sobie przywilej boskości, a Domicjan (lata 81-96) wzniósł w Efezie nową świątynię i polecił poddanym aby czcili go jako „naszego Pana i naszego Boga”.
Miasto było znane z kultu cesarza, jednak chrześcijanie nie poddali się jego wymogom. Uznani przez pogan za ateistów, byli również potępiani przez tych Żydów, którzy idąc za przebudową judaizmu podjętą przez rabinów, odcinali się od współbraci wyznających Chrystusa i w konsekwencji razem z poganami stawali przeciwko nim. Ustawiczne zagrożenia skutkowały ekonomicznym zubożeniem chrześcijan, napiętnowanych i odsuwanych od urzędów i wpływów.
Oprócz przeciwności zewnętrznych nie zabrakło „złych” i „kłamców”, czyli tych, którzy wprowadzali wewnątrz wspólnoty ogromny zamęt doktrynalny i moralny. Znalazło to przede wszystkim wyraz w działalności tzw. judaizujących, z którymi niegdyś w różnych miejscach zmagał się św. Paweł. Deklarując przyjęcie Ewangelii, trwali przy ograniczonych formach jej rozumienia i objaśniania, przedstawiając Chrystusa jako jednego z wielkich bohaterów wiary Izraela, ale nie Syna Bożego. Za takim nauczaniem szły zachęty do specyficznie żydowskiego sposobu życia, który w gruncie rzeczy zamykał Ewangelii drogę do pogan. Apostoł Jan, jak kiedyś Paweł, surowo potępia szkodliwe działania wichrzycieli, „którzy zwą samych siebie apostołami, a nimi nie są”. Taka podskórna i przebiegła działalność będzie wielokrotnie wracała w późniejszej historii Kościoła, śmiertelnie zagrażając jego jedności i prawdzie chrześcijańskiego świadectwa.
Napomnienie
Drugą część listu rozpoczyna napomnienie, w którym wyraża się wielki ból. Chrześcijanie przeżywają silny kryzys. Wprawdzie trwają przy Ewangelii, ale tracąc ducha, odstępują od „pierwotnej miłości”, która wyrażała się w zapale wobec nauczania Jezusa i gorliwości w jego wypełnianiu. Widząc powodzenie pogan wyznających swoje bóstwa i posłusznych władzy imperialnej oraz doświadczając odrzucenia ze strony Żydów, wyznawcy Chrystusa przeżywają rozczarowanie. Groźne było oddziaływanie magii, z której Efez był znany, oraz synkretyzm religijny, czyli mieszanie wiary chrześcijańskiej z elementami wierzeń i praktyk pogańskich, a także oddziaływanie rozmaitych wpływów gnostyckich i judeochrześcijańskich. Wielu chrześcijan zadawało sobie pytanie, czy nowa religia, tak odmienna od wierzeń pogańskich oraz od judaizmu zalecanego przez rabinów, ma rację bytu i czy warto przy niej nadal trwać. Słabła nadzieja, a wraz z nią także gorliwość.
Lekarstwem na to śmiertelne zagrożenie ma być powrót do pierwotnej miłości i wzgląd na to, kim naprawdę są chrześcijanie. W wyraźnym nawiązaniu do wierzeń pogańskich o niebiańskim pochodzeniu posągu Artemidy pojawia się zalecenie odnowy pamięci o samych początkach wiary w Chrystusa, Syna Bożego zesłanego z niebios i wywyższonego.
Rozpoznajemy aluzję do dwóch fundamentalnych prawd chrześcijaństwa, a mianowicie wcielenia Syna Bożego i Jego zmartwychwstania.
Powrót do pierwotnej miłości, który dokonuje się przez nawrócenie, zapobiega sprawiedliwemu ukaraniu za zaciągniętą winę. Efescy chrześcijanie byli podatni na przyjęcie napomnień, o czym świadczy ich stanowczy opór wobec nikolaitów. Była to groźna sekta, której członkowie składali ofiary bożkom i uprawiali rozpustę, łącząc chrześcijaństwo z bałwochwalstwem i swobodą moralną. Na drugim biegunie wiary religijnej jest nie tyle ateizm, ile rozmaite przesądy i zabobony. Już w samych początkach chrześcijaństwa stawało się widoczne, że kto zatraci prawdziwą wiarę w Boga, ten uwierzy we wszystko. Natomiast imieniem miłości jest wierność, która doczeka się nagrody, o której mowa pod koniec Apokalipsy. „Drzewa życia” z utraconego ogrodu Eden to symbol życia w łasce, które uzdrawia chrześcijan i podtrzymuje Kościół.
Co? Gdzie? Kiedy?
