Kościelny świat non-profit

Pomiędzy społecznymi podmiotami wyznaniowymi a przyparafialnymi organizacjami Kościoła katolickiego zaobserwowano wyraźne różnice w zakresie posiadanej bazy członkowskiej.

Ze względu na niezinstytucjonalizowany charakter przyparafialnych organizacji Kościoła mogły one zrzeszać wyłącznie osoby fizyczne. W 2013 r. przynależało do tych organizacji 2,6 mln członków, z czego 63% stanowiły kobiety. Przeciętnie organizacje parafialne zrzeszały 43 osoby, jednak połowa podmiotów posiadała nie więcej niż 22 członków.

W ostatnich kilkunastu latach średnia liczba członkostw w POKK zmniejszyła się, co wynika z szybszego wzrostu liczby jednostek niż liczby członkostw w tych organizacjach.

Wśród społecznych podmiotów wyznaniowych 1/5 organizacji zrzeszała w 2014 r. osoby fizyczne, a jedynie 8). Przeciętna organizacja deklarowała przynależność średnio 39 osób. Udział kobiet wśród członków wyniósł 71%.


Zatrudnienie

Większość społecznych podmiotów wyznaniowych dysponowała płatnym personelem (87 zatrudniało pracowników na umowę o pracę. Ponad 1/3 tych podmiotów posiadała więcej niż 20 pracowników etatowych (34), a podmioty z co najwyżej 5 pracownikami stanowiły 18 SPW zatrudniało tylko na umowy cywilnoprawne, podczas gdy wśród innych rodzajów organizacji społecznych analogiczny odsetek był znacznie wyższy (odpowiednio 24).

Łącznie w SPW na koniec 2014 r. zatrudnionych było 38,5 tys. osób, w tym dla 88).

Osoby zatrudnione w SPW były głównie w wieku produkcyjnym (95), blisko 1/3 średnie lub policealne (30 zatrudnionych.

Liczba zatrudnionych na umowy cywilnoprawne była znacznie niższa (10,1 tys. osób). Udział kobiet wśród zatrudnionych w tym trybie również był mniejszy (62%). Średnia liczba osób zatrudnionych na umowy cywilnoprawne w 2014 r. była dwa razy wyższa niż mediana (odpowiednio 6 i 3 osoby).

Ze względu na specyfikę działalności i niezinstytucjonalizowany charakter przyparafialne organizacje Kościoła katolickiego nie posiadały płatnego personelu.


Praca społeczna

Poza zatrudnieniem etatowym i pozaetatowym społeczne podmioty wyznaniowe korzystały z pracy społecznej świadczonej przez członków organizacji bądź wolontariuszy zewnętrznych (40). Udział kobiet wśród pracujących społecznie był niższy niż w przypadku zatrudnienia i w 2014 r. wyniósł 74%.

Znaczna część (80 stanowiły kobiety. Przeciętna organizacja włączała w swoją działalność 33 członków pracujących społecznie.

Szacunkowa liczba godzin pracy społecznej członków organizacji przyparafialnych w 2014 r. wyniosła średnio 512 godzin, jednak w połowie podmiotów było to nie więcej niż 100 godzin.

Ponad 1/5 przyparafialnych organizacji korzystała z pracy społecznej wolontariuszy zewnętrznych (22%). Liczba osób niebędących członkami, które w 2014 r. zaangażowały się przynajmniej raz w pracę społeczną na rzecz organizacji wyniosła 154,6 tys., przy czym udział kobiet i mężczyzn był niemalże równy.

O skali zaangażowania członków organizacji przyparafialnych świadczy częstotliwość ich spotkań. W 2014 r. w 44 podmiotach – raz w tygodniu lub częściej, zaś w 16% – kilka razy w roku.


Przychody i koszty działalności

Różnice pomiędzy społecznymi podmiotami wyznaniowymi a organizacjami przyparafialnymi widoczne są również w aspekcie finansowym prowadzonej działalności.

Większość SPW (92) oraz działalności gospodarczej (15 organizacji osiągnęło w 2014 r. zrównoważony wynik finansowy, 23 – ujemny.

W 2014 r. aż 62) pochodziła ze źródeł publicznych – najczęściej od administracji samorządowej (39).

Oprócz źródeł krajowych społeczne podmioty wyznaniowe mogły korzystać ze środków europejskich poprzez uczestnictwo w projektach Europejskiego Funduszu Społecznego, ale w 2014 takie uczestnictwo zadeklarowało jedynie 4% społecznych podmiotów wyznaniowych.

Wśród przyparafialnych organizacji kościelnych nieco ponad połowa nie operowała finansami (55 osiągnęło dodatni wynik finansowy za 2014 r.

Znaczna część dochodowych organizacji pozyskiwała środki z darowizn, m.in. od parafii (60 organizowało zbiórki środków na swoją działalność. Jedynie 6% przyparafialnych organizacji korzystało ze wsparcia finansowego ze źródeł publicznych.


Infrastruktura

Odmienność społecznych podmiotów wyznaniowych i organizacji przyparafialnych dostrzegalna jest też w wykorzystywanej przez nie infrastrukturze. Wśród SPW 44 organizacji miało lokal, samochód lub komputer, z których korzystały odpłatnie, nieodpłatnie lub też jako właściciele.

Znaczna część społecznych podmiotów miała do dyspozycji lokal (80 było jego właścicielem. Blisko połowa organizacji dysponowała samochodem (45 jednostek. Wszystkie wymienione dobra posiadało 41% tych podmiotów.

W organizacjach przyparafialnych dostęp do omawianych dóbr był mniejszy. Jedynie 16 – wynajmowanym odpłatnie, a 2% – korzystało z lokalu nieodpłatnie.

Jedynie 20 posiadało go na własność.

W podsumowaniu analitycy GUS i ISKK zwracają uwagę, że działalność podmiotów wyznaniowych jest istotnym elementem sektora non-profit w Polsce. Łączy w sobie aktywność ściśle religijną oraz działalność pożytku publicznego, a realizujące ją podmioty odznaczają się wyraźnym zróżnicowaniem.

Działalność podmiotów wyznaniowych adresowana jest do różnych grup społecznych oraz przybiera różne formy. Społeczne podmioty wyznaniowe charakteryzują się wysokim poziomem zinstytucjonalizowania oraz stosunkowo często pełnią rolę usługodawców.

Natomiast przyparafialne organizacje Kościoła katolickiego są wyrazem oddolnej i nieformalnej aktywności ich członków. Łącznie w badanych podmiotach wyznaniowych trzeciego sektora zaangażowane są ponad 2,5 mln osób, które swym oddziaływaniem obejmują blisko 5 mln odbiorców.

Badanie działalności stowarzyszeń, fundacji i różnego rodzaju organizacji społecznych w Polsce przeprowadził GUS we współpracy z ISKK. Szczegółowe wyniki raportu dostępne są na stronie internetowej ISKK.