2 XII 1872: Zmarł Wincenty Pol

Biada temu, kto pychą swoją wszystko mierzy – pisał Wincenty Pol, polski poeta i geograf, kawaler Virtuti Militari i papieskiego Orderu św. Grzegorza. Zmarł w Krakowie 2 grudnia 1872 r. Jego ojciec Franciszek Pohl był Niemcem, a po otrzymaniu w 1815 r. szlachectwa używał nazwiska Poll von Pollenburg. Matka Eleonora była córką Franciszka Longchamp de Bérier, protoplasty polskiego rodu.

Wincenty urodził się 20 kwietnia 1807 r. w Lublinie, w dworku przy ul. Kalinowszczyzna, gdzie dziś znajduje się jego muzeum, ale wkrótce rodzina przeniosła się do Lwowa. Tu Wincenty ukończył gimnazjum oraz Wydział Filozoficzny. W przerwie podczas studiów było kolegium jezuickie w Tarnopolu.

Miał 23 lata, gdy na Uniwersytecie Wileńskim został wykładowcą języka i literatury niemieckiej. Piękną kartę zapisał w historii Wincenty Pol, zaczynając używać spolszczonej wersji nazwiska podczas Powstania Listopadowego. Jako podchorąży 10 Pułku Ułanów Litewskich brał udział w walkach i został ranny. Za bohaterską postawę został mianowany porucznikiem i otrzymał order Virtuti Militari. Już po upadku zrywu, 5 października 1831 r., wraz ze swoim oddziałem przekroczył granicę Prus. Przez tydzień był internowany w klasztorze franciszkanów w Brodnicy. Potem jako wysłannik gen. Józefa Bema pomagał powstańcom udającym się na emigrację. W Dreźnie poznał Adama Mickiewicza, który pozytywnie wyraził się o próbach literackich młodego poety.

W 1832 r. Pol wrócił do Galicji, gdzie związał się z Komitetem Patriotycznym i poznał poetę i również uczestnika Powstania Listopadowego Seweryna Goszczyńskiego. W obawie przed aresztowaniem kilka miesięcy spędził w Zakopanem, gdzie zafascynował się Tatrami, co znalazło później odzwierciedlenie w jego twórczości. Mieszkał tu w domu rodzinnym Gąsieniców Walczaków przy ul. Kościeliskiej 23.

W 1840 r. osiadł we własnym majątku Maripol k. Biecza, gdzie oprócz twórczości zajmował się badaniami naukowymi z dziedziny geografii i etnografii. Wiele podróżował po Karpatach, Pokuciu, Wołyniu, Polesiu, Wielkopolsce, Kujawach, a nawet po Pomorzu Gdańskim.

W czasie rebelii chłopskiej, zwanej też rzezią galicyjską, wywołanej w 1846 r. przez Jakuba Szelę przeciwko właścicielom majątków i dworom szlacheckim, Wincenty Pol został ciężko pobity przez chłopów, którzy wspierani przez Austriaków zawieźli go do więzienia w Jaśle, gdzie spędził kilka miesięcy. Po roku policja zmusiła go do wyjazdu do Lwowa. Przyczyną miały być jego rzekome przygotowania do udziału w Powstaniu Krakowskim. Pracował tam jako redaktor w Zakładzie im. Ossolińskich we Lwowie.

W 1849 r. przeniósł się do Krakowa, gdzie na Uniwersytecie Jagiellońskim został profesorem geografii powszechnej, fizycznej i porównawczej i kierownikiem katedry geografii. Kształcił nauczycieli geografii, organizował dla nich wyprawy naukowe w Pieniny i Tatry. Dla kleryków napisał Geografię Ziemi Świętej, za którą otrzymał od papieża Piusa IX Order Św. Grzegorza. W 1850 r. został doktorem honoris causa tej najstarszej polskiej uczelni. Już po czterech latach stracił stanowisko za rzekomą nielojalność wobec zaborcy.

W latach 1860-1867 mieszkał kolejno w Przemyślu, Skołoszowie i we Lwowie. W 1867 r. powrócił do Krakowa, gdzie czynnie uczestniczył w życiu kulturalnym. W 1872 r. został członkiem Akademii
Umiejętności.

Uważany jest za mistrza romantycznej gawędy wierszowanej. Portretował szlachecką przeszłość (Pamiętniki J. Pana Benedykta Winnickiego). Inspiracją do jego twórczości było Powstanie Listopadowe (Pieśni Janusza, Pieśń o ziemi naszej), a powstańcza Piękna nasza Polska cała włączona została do narodowego śpiewnika. Podobno kiedy jego uczniowie szli do Powstania Styczniowego, dał im napisaną specjalnie – wciąż śpiewaną – pieśń, której pierwsza zwrotka brzmi: „W krwawym polu srebrne ptaszę, poszli w boje chłopcy nasze. Hu, ha! Krew gra, duch gra! Niechaj Polska zna, jakich synów ma!”.

Wincenty Pol jest pochowany w krypcie zasłużonych krakowskiego kościoła na Skałce.

Wojciech Świątkiewicz Idziemy nr 48 (429), 1 grudnia 2013 r.