W niewoli sowieckiej i niemieckiej

W wywiadzie udzielonym Kindze Hałacińskiej i Janowi Rumanowi historyk podkreśla, że państwo totalitarne to takie, w którym rządzi partia. Istnieje kult jednostki, a przywódca zawsze ma rację. Ważnym instrumentem terroru jest propaganda i związana z nią cenzura. Jest też o pozostałościach po totalitaryzmie w III Rzeczypospolitej i zagrożeniach płynących ze strony relatywizmu moralnego. Prof. Mieczysław Ryba z KUL dokonuje próby porównania narodowego socjalizmu i bolszewickiego komunizmu. Autor skupia się na problematyce cywilizacyjnej, ideologicznej i na aspekcie etycznym omawianego problemu. Paweł Skibiński omawia dwie antytotalitarne encykliki Piusa XI wydane w 1937 r.: „Divini Redemptoris”, potępiającą komunizm, i „Mit brennender Sorge”, potępiającą niemiecki faszyzm. Historyk z UAM Konrad Białecki pisze o dobrowolnych współpracownikach rządów totalitarnych – Żywej Cerkwi w ZSRS i Ruchu Niemieckich Chrześcijan, który gromadził razem ewangelickie Kościoły w duchu ideologii nazistowskiej. Z kolei Anna Zechenter przypomina, jak wychowywano niemiecką młodzież w duchu nazizmu poprzez Hitlerjugend, który skupiał 92 procent młodzieży niemieckiej. O tym, jak wychowano młodzież na bojowników komunizmu, pisze w tekście „Seks, komuna, donosy” historyk z UMCS Mirosław Szumiło. Naczelną zasadą wychowania był relatywizm moralny. Szkoły miały być narzędziem komunistycznego przekształcania społeczeństwa. Szeroka indoktrynacja odbywała się głównie przez Komsomoł, który gromadził dzieci w wieku 9–14 lat pod hasłem „Do walki o sprawę Lenina-Stalina – bądź gotów!”. Miejsce religii miała zastąpić jej namiastka – komunistyczna pseudoreligia, która miała swoje własne obrzędy wzorowane na obrzędach religijnych. W statucie Komsomołu był zapis nakładający na każdego komsomolca i komsomołkę obowiązek zaspokajania popędu płciowego towarzyszy!

Kolejne teksty przedstawiają Gdynię i Białostocczyznę między dwoma totalitaryzmami. Filip Musiał omawia proces kurii krakowskiej z 1953 r., a Waldemar Tyszuk – nie zawsze prawomyślne reakcje na śmierć Stalina w województwie białostockim. O rosyjskich gułagach pisze Adam Hlebowicz, zaznaczając, że od 28,7 do 32 mln ludzi było ofiarami pracy przymusowej lub zsyłek. Jarosław Szarek w tekście „Niepodległościowy salon w zakładzie szklarskim” przypomina sylwetkę niezłomnego Michała Goławskiego, który w swoim życiu doświadczył dwóch totalitaryzmów.