Mikołaj Kopernik był warmińskim duchownym, głęboko zaangażowanym w sprawy swojej diecezji. Jego rewolucyjne dzieło nigdy nie ujrzałoby światła dziennego, gdyby nie pomoc życzliwych mu katolickich biskupów i luterańskiego naukowca.
Jako syn bogatego kupca Mikołaja i pochodzącej z jednej z zamożniejszych rodzin toruńskich Barbary Watzenrode młody Kopernik miał zapewniony dobry start. Uczył się prawdopodobnie w szkole parafialnej przy kościele św. Jana, gdzie wykładano nawet astronomię. Z trójki jego rodzeństwa brat, podobnie jak Mikołaj, został duchownym, jedna siostra zakonnicą, jedna tylko założyła rodzinę. Gdy opuszczał dom rodzinny, by rozpocząć studia, ojciec już nie żył. O przyszłość Mikołaja zatroszczył się brat jego matki, biskup warmiński Łukasz Watzenrode.
ŚLADAMI WUJA
Łukasz Watzenrode objął tron biskupi w Lidzbarku w 1489 r. Był doktorem prawa kanonicznego. Studia rozpoczął w Krakowie, naukę kontynuował w Kolonii i Bolonii. Do Krakowa w 1491 r. wysłał również osiemnastoletniego Mikołaja. Do 1495 r. Kopernik przebywał tam, ucząc się na wydziale sztuk wyzwolonych. W tym czasie Akademia Krakowska słynęła z wysokiego poziomu nauczania matematyki i astronomii. Niewykluczone, że poznał wówczas Wojciecha z Brudzewa, wybitnego uczonego, który w swoich dziełach wykazywał sprzeczności teorii geocentrycznej. Jednak kształcenie się Kopernika w tym czasie dalekie było od skupiania się na wąskiej specjalizacji. Kraków był również ostoją poetów i humanistów: Filipa Kallimacha, Konrada Celtisa, Wawrzyńca Korwina. Kopernik też próbował swoich sił w poezji, tłumacząc wiersze ze starożytnej greki.
W 1495 r. nadarzająca się okazja spowodowała przerwanie studiów. Zmarł Jan Zanau, jeden z szesnastu kanoników warmińskich, czyli członków kapituły katedralnej. Byli to duchowni mieszkający przy katedrze, a do ich zadań należał między innymi wybór biskupa Warmii oraz zarząd – również świecki – trzeciej części diecezji. Urząd był dożywotni, a liczba kanoników stała, więc po śmierci jednego z nich uzupełniano skład. Kandydatem biskupa warmińskiego był również młody Mikołaj Kopernik.
By najpierw stać się pełnoprawnym członkiem kapituły, Kopernik musiał jeszcze poczekać. Udało się uzyskać jej zgodę na dalsze studia, tym razem już za granicą. Mikołaj studiował więc prawo w Bolonii, tak jak jego protektor. Uzyskał – jak wuj i z woli wuja – doktorat z prawa kanonicznego. W Padwie zdobył także uprawnienia do praktyki lekarskiej. W roku jubileuszowym 1500 przebywał w Rzymie, gdzie przez pewien czas wykładał studentom matematykę. W 1503 r. opuścił Italię na zawsze. Zobowiązany był stawić się przy swoim dobrodzieju, w stolicy warmińskiego biskupstwa – Lidzbarku.
W CIENIU KATEDRY
Kolejnych siedem lat Mikołaj Kopernik spędził u boku Łukasza Watzenrodego, towarzysząc mu w pracach administracyjnych i dyplomatycznych. Jest bardzo prawdopodobne, że biskup widział w nim swojego następcę. Najpewniej właśnie to stało się przyczyną konfliktu w 1510 r., kiedy to Kopernik porzucił pracę przy dotychczasowym patronie i osiadł we Fromborku jako kanonik warmiński.
Od lat jest kwestią sporną, czy Kopernik przyjął święcenia kapłańskie. Na pewno, żeby zostać kanonikiem, musiał przyjąć tzw. święcenia niższe, które dawały prawo do podjęcia określonych posług w Kościele, m.in. w czasie liturgii. Przed przyjęciem niższych święceń istniał obowiązek przyjęcia tonsury – oznaki przynależności do stanu duchownego. Nieznana jest data przyjęcia niższych święceń przez Kopernika, być może nastąpiło to podczas studiów w Krakowie. Prof. Andrzej Kopiczko twierdzi, że wybitny astronom musiał przyjąć święcenia wyższe, subdiakonatu. Jako subdiakon był zobowiązany do życia w celibacie i odmawiania brewiarza. Według ówczesnych norm był więc księdzem.
Rytm życia ks. Kopernika był ściśle związany z rytmem życia katedry. Mieszkał tuż przy niej, zobligowany był bowiem stawić się na każdy odgłos dzwonu w miejscu zebrań kanoników – kapitularzu. Najważniejszym obowiązkiem kanoników była służba Boża, czyli codzienna liturgia. Kopernik uczestniczył w niej, jak wszyscy kanonicy, w czarnej sutannie do kostek, obszytej wokół szyi białą tasiemką. Na tym nosił czerwony bezrękawnik, u boku zawieszony miał mieczyk. W wielu jednak obowiązkach liturgicznych wyręczali kanoników osobiści wikariusze.
Warmińscy kanonicy mieli bowiem na barkach również ogrom obowiązków świeckich. Trzy powiaty warmińskie – okolice Fromborka, Olsztyna i Pieniężna – stanowiły obszar ich bezpośredniego zarządu, a po śmierci biskupa, do czasu wyboru nowego, rządzili całą Warmią. Kopernik od 1510 r. do śmierci pełnił wiele bardzo odpowiedzialnych funkcji zarządczych, m.in. w Olsztynie podczas obrony miasta przed Krzyżakami. Był administratorem biskupstwa przez osiem miesięcy w 1523 r.
Co? Gdzie? Kiedy?
