Bartłomiej I - honorowy zwierzchnik światowego prawosławia

Z drugiej jednak strony to właśnie on reprezentuje świat prawosławny na różnych forach międzynarodowych, to jego zdanie jest najważniejsze przy udzielaniu autokefalii (pełnej niezależności) innym wspólnotom prawosławnym w różnych krajach. Jego pełny tytuł brzmi: Jego Wszechświątobliwość Arcybiskup Konstantynopola, Nowego Rzymu i Patriarcha Ekumeniczny (Powszechny).

Przyszły patriarcha urodził się 29 lutego 1940 jako Dimitrios Archondonis na tureckiej wyspie Imbros, która wówczas miała charakter w większości grecki, a dziś niemal wyłącznie turecki i muzułmański. Już sama data urodzenia – w dniu wypadającym raz na 4 lata – zdawała się wskazywać na niezwykłe losy młodego człowieka. W 1961 ukończył on szkołę teologiczną na wyspie Chalki, po czym 31 sierpnia tegoż roku został wyświęcony na diakona, przyjmując imię zakonne Bartłomiej. W latach 1961-63 służył w armii tureckiej, a następnie w latach 1963-68 studiował prawosławne prawo kanoniczne w Papieskim Instytucie Wschodnim w Rzymie. Kształcił się też w Instytucie Ekumenicznym Światowej Rady Kościołów w Bossey koło Genewy i na Uniwersytecie Monachijskim w Niemczech.

W latach 1968-71 był wykładowcą i prodziekanem w swej dawnej szkole w Chalki (do czasu zamknięcia jej przez władze tureckie) i tam 19 października 1969 przyjął święcenia kapłańskie, a w kilka miesięcy później otrzymał tytuł archimandryty (wyższego przełożonego zakonnego). W 1972 objął stanowisko sekretarza nowo wybranego wówczas patriarchy Dimitriosa I.

25 grudnia 1973 odbyła się chirotonia (sakra biskupia) archimandryty Bartłomieja na metropolitę Filadelfii – jednej z kilkunastu małych eparchii (diecezji) tytularnych Patriarchatu w Turcji. W marcu następnego roku wszedł w skład Świętego Synodu Patriarchatu Ekumenicznego, złożonego z 12 hierarchów. 9 stycznia 1990 Synod mianował go metropolitą Chalcedonu – jest to drugie po patriarsze stanowisko w Kościele konstantynopolskim. Gdy 2 października 1991 zmarł Dimitrios, Święty Synod powołał w 20 dni później 51-letniego wówczas metropolitę na 270. (lub 273. – według niektórych danych) patriarchę ekumenicznego. Jego intronizacja odbyła się w katedrze patriarszej pw. św. Jerzego w Stambule-Fanarze 2 listopada tegoż roku.

Na tym stanowisku, pełnionym już ponad 24 lata, zwierzchnik starożytnej stolicy kościelnej w Konstantynopolu jest honorowym przywódcą światowego prawosławia, na zasadzie „primus inter pares”, czyli „pierwszy wśród równych”, a więc – jak wspomniano – formalnie bez żadnej władzy nad biskupami prawosławnymi z innych Kościołów. Z drugiej strony każdemu patriarsze Konstantynopola, który od połowy V wieku używa też przymiotnika „ekumeniczny”, czyli „powszechny”, przysługują pewne szczególne uprawnienia i przywileje, których nie ma żaden inny lider prawosławny na świecie. To on może w pewnych sytuacjach wypowiadać się w imieniu całego prawosławia, zwoływać narady i sobory wszechprawosławne, i im przewodniczyć i to przede wszystkim jego zgoda jest wymagana do ogłoszenia i uznania autokefalii jakiegoś Kościoła lokalnego. Oczywiście wszystko to może się odbywać wyłącznie za wiedzą i zgodą pozostałych hierarchów prawosławnych.

O wyjątkowej pozycji tego patriarchy w świecie prawosławnym świadczy też część tytułu, jaki przysługuje wyłącznie jemu: Jego Wszechświątobliwość

Patriarcha Bartłomiej ma na swoim koncie ponad 30 doktoratów honorowych uczelni teologicznych i świeckich, m.in. Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie (16 X 1998; już wtedy był to jego 22. doktorat h.c.) i na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim im. Jana Pawła II (20 sierpnia 2010), a także w Grecji, USA, Wielkiej Brytanii, Belgii, Rumunii, Rosji, na Filipinach i w wielu innych krajach. Zanim jeszcze objął obecne stanowisko w swym Kościele, był bardzo zaangażowany w dzieło jedności chrześcijan, reprezentował Patriarchat na licznych międzynarodowych spotkaniach i konferencjach teologicznych i ekumenicznych.

Po wyborze na patriarchę działalność ta jeszcze bardziej się wzmogła. Między innymi wielokrotnie przewodniczył delegacjom swego Kościoła, które – zgodnie z wieloletnią tradycją – uczestniczyły w Rzymie w obchodach uroczystości św. Piotra i Pawła (29 czerwca). Kilkakrotnie spotykał się zarówno z Janem Pawłem II, jak i Benedyktem XVI. Jako pierwszy patriarcha ekumeniczny w historii był obecny na rozpoczęciu pontyfikatu Biskupa Rzymu – Franciszka 19 marca 2013. A 30 listopada 2014 gościł go u siebie w stambulskiej dzielnicy Fanar.

Wiele podróżował i nadal podróżuje, przede wszystkim do lokalnych Kościołów prawosławnych, m.in. trzykrotnie przebywał w Polsce, traktując te wyjazdy jako część swej misji jednoczenia i przewodniczenia światu prawosławnemu. Odwiedzał także inne Kościoły chrześcijańskie, np. w Szwecji, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Norwegii, Japonii, Korei Południowej, Etiopii, Stanach Zjednoczonych. Parokrotnie był też gościem świeckich organizacji międzynarodowych, np. w latach 1993-94 złożył wizyty w Radzie Europy i przemawiał w Parlamencie Europejskim.

Bardzo zaangażowany w dzieło jedności chrześcijańskiej reprezentował swój Kościół na wielu międzynarodowych spotkaniach oraz konferencjach teologicznych i ekumenicznych, m.in. w ŚRK. W latach 1989-91 stał na czele delegacji Patriarchatu Ekumenicznego, udającej się - zgodnie z wieloletnią tradycją - do Rzymu na uroczystości św. Piotra i Pawła, a w tym samym czasie w 1995 r. odwiedził Jana Pawła II już jako głowa swego Kościoła.

W marcu 1992 r. zwołał do Konstantynopola pierwsze od stuleci spotkanie wszystkich głów lokalnych Kościołów prawosławnych, a później albo sam uczestniczył, albo wysyłał swych wysokiej rangi przedstawicieli na podobne "szczyty" tego wyznania w 1995 r. na wyspie Patmos i w Rumunii czy w 1997 r. do Bułgarii. Podobny „szczyt” odbył się w dniach 10-12 października 2008 w Stambule z udziałem głów lub wysokiej rangi delegatów niemal wszystkich Kościołów prawosławnych (z Rosji przybył patriarcha Aleksy II).

Jako głowa Kościoła konstantynopolskiego i honorowy zwierzchnik światowego prawosławia odwiedził niemal wszystkie lokalne Kościoły prawosławne, m.in. w dniach 10-19 lipca 1993 przebywał w z wizytą oficjalną w Rosji (Moskwa i Sankt-Petersburg). A trzeba pamiętać, że to właśnie Patriarchat Moskiewski jest od wielu lat największym krytykiem Konstantynopola w świecie prawosławnym, zarzucając mu dążenia do przywództwa, wykraczające poza prymat honorowy. Po raz drugi patriarcha zjawił się w Rosji, aby 12 grudnia 2008 wziąć udział w pogrzebie zmarłego tydzień wcześniej Aleksego II. Mimo swej pozycji w świecie prawosławnym uroczystościom tym przewodniczył wówczas jeszcze metropolita Cyryl, a „primus inter pares” był tylko jednym z uczestników obrzędów.

W dniach 4-6 lipca 2009 Cyryl już jako nowy patriarcha moskiewski i Wszechrusi przebywał z wizytą oficjalną u Bartłomieja I w Turcji. W marcu 2014 Bartłomiej przewodniczył w Stambule spotkaniu głów lokalnych Kościołów prawosławnych, na którym m.in. postanowiono zwołać pierwszy od ponad 13 wieków sobór wszechprawosławny (na wiosnę 2016).

W dniach 27-29 czerwca 1995 r. złożył swą pierwszą wizytę jako głowa Kościoła w Rzymie. Uczestniczył m.in. we Mszy św., koncelebrowanej pod przewodnictwem Ojca Świętego i w obrzędzie nałożenia przez niego paliuszy nowym arcybiskupom-metropolitom. Nieprzyjemnym zgrzytem tamtego pobytu mogło się okazać nałożenie paliusza jednemu z hierarchów wschodniokatolickich, czyli historycznie unickich. Aby udobruchać patriarchę, który zagroził, że opuści uroczystość, jeśli w jego obecności arcybiskup unicki otrzyma paliusz, jemu jednemu nałożył go oddzielnie w innym miejscu jeden z kardynałów w imieniu Ojca Świętego.

Po raz drugi Bartłomiej przebywał w Rzymie dziewięć lat później – w dniach 27-29 czerwca 2004. W dniach 28 listopada-1 grudnia 2006 gościł u siebie Benedykta XVI. A 17-18 października 2008 przebywał w Rzymie, gdzie m.in. przemawiał na Synodzie Biskupów nt. Pisma Świętego i wziął udział w nieszporach razem z papieżem.

W dniach 10-16 października 1998 r. po raz pierwszy odwiedził Polskę: Warszawę, Częstochowę, Oświęcim, Grabarkę i Białystok. Było to wielkie przeżycie i wydarzenie ekumeniczne, i to nie tylko dla Kościoła prawosławnego, który go wtedy zaprosił, ale w ogóle dla wszystkich chrześcijan. Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie nadała mu doktorat honorowy, a odwiedziny przez patriarchę Jasnej Góry były wielkim świętem ekumenicznym dla wszystkich, którzy mogli w tym wydarzeniu uczestniczyć. Po raz drugi odwiedził nasz kraj w styczniu 2000 r., tym razem na zaproszenie Sejmu, gdzie wygłosił obszerny referat nt. pokojowego zaangażowania swego Kościoła. Po raz trzeci był w Polsce w sierpniu 2010 i na KUL-u odebrał wówczas swój drugi tytuł doktora honoris causa na ziemi polskiej.

Od 1996 Bartłomiej jest zaangażowany w działalność ekologiczną, zyskując tym samym nieoficjalny i nieco zaskakujący, jak na środowisko kościelne, tytuł „zielonego patriarchy”. Na ten nurt jego działań składa się przede wszystkim jego udział w różnych przedsięwzięciach na rzecz ochrony dzieła Bożego stworzenia, zapoczątkowany już 10 lat wcześniej, gdy na jednej z narad wszechprawosławnych podjęto zagadnienie ochrony naturalnych bogactw naszej planety dla przyszłych pokoleń.

Jeszcze jako metropolita włączył się w te działania, a od prawie 20 lat jest to stała część jego posługi patriarszej, przy czym zajmuje się on tą tematyką zarówno w wymiarze praktycznym, np. przez udział w spotkaniach, konferencjach i innych działaniach, jak i na płaszczyźnie teologicznej, gdy sięga do Biblii i do pism Ojców Kościoła, aby w ten sposób uzasadnić troskę o dzieło stworzenia. Ta postawa proekologiczna dotyczy zresztą różnych regionów i części świata: Dunaju, Morza Czarnego, Amazonki, Adriatyku, Bałtyku, a nawet Arktyki.

Przy tym wszystkim patriarcha jest człowiekiem bardzo bezpośrednim, łatwo nawiązującym kontakty i potrafiącym rozmawiać zarówno z wielkimi tego świata, jak i z prostymi ludźmi, w tym także z dziećmi.

Oprócz swego ojczystego języka greckiego zna jeszcze, i to na ogół płynnie, języki turecki, włoski, angielski, francuski, niemiecki i łacinę.