Skandynawskim szlakiem św. Olafa

W średniowieczu bardzo dobrze znane były trzy miejsca pielgrzymkowe wyznaczone dla pokutników, którzy jeszcze tu na ziemi chcieli odkupić swoje winy. Pierwszym z nich była Ziemia Święta, a konkretnie Golgota – miejsce śmieci Chrystusa. Drugim celem pielgrzymek była Italia – Rzym, groby świętych apostołów Piotra i Pawła. Trzecim było Santiago de Compostela – grób św. Jakuba w Hiszpanii. Jednak do połowy XVI w. pielgrzymowano pokutnie również w Skandynawii – do grobu św. Olafa II, króla i patrona Norwegii.

WIKING, KRÓL, ŚWIĘTY

Olaf Haraldsson przyszedł na świat około roku 995 w Ringerike w południowo-wschodniej części Norwegii. Pochodził z dynastii Ynglingów i był potomkiem króla Haralda Pięknowłosego. We wczesnej młodości stracił ojca, a jego matka wyszła ponownie za mąż za Sigurda Syra. W wieku zaledwie 12 lat Olaf wraz z wikingami wyruszył na wyprawę wojenną do Anglii i Normandii, gdzie poznał zakon benedyktynów, pod których wpływem przyjął chrzest. Należy podkreślić, że w tym czasie Norwegia nie znała jeszcze chrześcijaństwa, praktykowała religie i tradycje pogańskie.

W 1015 r. Olaf powrócił do Norwegii; jego celem było przejęcie tronu i wprowadzenie w swojej ojczyźnie chrześcijaństwa. W drogę powrotną do domu zabrał ze sobą angielskich biskupów. Po dotarciu do ojczyzny zdobywał władzę w kolejnych okręgach państwa, by wreszcie koronować się na króla. Około 1022 r. odbyło się spotkanie biskupów i doradców królewskich, którzy uchwalili, że Kościół będzie związany z państwem i władzą, a chrześcijaństwo stanie się religią panującą. Niestety wielu nie było w stanie przyjąć nowego władcy, zarządzeń i religii, co doprowadziło do buntu.

Sytuację skutecznie wykorzystał król Danii i Anglii – Kanut Wielki, który przybył do Norwegii i przekupując możnych, w 1028 r. zdobył tron. Olaf musiał uciekać na ziemię kijowską, gdzie otrzymał schronienie u Wielkiego Księcia Jarosława.

Dwa lata później Olaf powrócił do kraju, by odzyskać tron i dokończyć dzieło chrystianizacji i zjednoczenia Norwegii. 29 lipca 1030 r. wraz ze swoją armią stoczył bitwę pod Stiklestad, gdzie zginął. Jego ciało przewieziono do oddalonego o 140 km Trondheim i pochowano na niewielkim cmentarzu. Po śmierci Olafa zaczęły dziać się liczne cuda. Kiedy w rok po jego zgonie otwarto grób, ciało było nietknięte. Uznano to za kolejny cud, który doprowadził do kanonizacji 3 sierpnia 1031 r. Wieść o świętości króla Norwegii rozeszła się lotem błyskawicy. W miejscu jego grobu wybudowano gotycką katedrę, do której zaczęli pielgrzymować wierni. Pielgrzymki trwały od 1031 do 1537 r. – czyli do czasów reformacji kładącej kres katolickiej pobożności. Norwegia stała się bowiem luterańska, a u protestantów nie ma kultu świętych i relikwii.

RÓŻNYMI DROGAMI

Średniowieczny szlak pielgrzymkowy do Trondheim – do grobu patrona Norwegii – przyciągał wielu chcących odpokutować za swoje grzechy i prosić świętego króla o wstawiennictwo u Boga w różnych sprawach. Jak można przeczytać w podaniach historycznych, wielu chorych odzyskiwało zdrowie, trudne, a nawet beznadziejne sprawy znajdowały rozwiązanie, a kobiety niemogące mieć dzieci otrzymywały
łaskę macierzyństwa. Wieść o świętym z Norwegii niosła się, a kult rozszerzał na pobliskie kraje. Choć czas po reformacji uniemożliwił pielgrzymowanie, kult św. Olafa trwał nieprzerwanie.

Dziś do Trondheim prowadzi sześć szlaków pielgrzymkowych. Pierwsza droga z Egersund wiedzie przez norweskie fiordy. Aby nią przejść, trzeba pokonać dystans 1080 km. Drugi szlak – zwany Gudbrandsdalsleden – zaczyna się w Oslo, a jest to odległość 643 km. Trzeci szlak – droga szwedzka – jest nieco krótszy, bo ma 580 km. Rozpoczyna się w Selånger na wschodnim wybrzeżu Szwecji. Czwarta droga zwana Østerdalsleden prowadzi z Trysil (320 km). Piąty szlak Romboleden łączący dwóch świętych: Olafa i Brygidę Szwedzką, wiedzie z Tydal i ma 150 km. Szósty szlak ze Stilkestad – miejsca bitwy, w której poległ – do grobu świętego to odległość 140 km.

PIĘKNE KRAJOBRAZY

Pod koniec czerwca tego roku wraz z dwoma kolegami księżmi wyruszyliśmy do Norwegii, aby przejść szlakiem św. Olafa z Stilkestad do Trondheim. Na początku zaopatrzyliśmy się w paszport pielgrzyma, aby w drodze zbierać pieczątki potwierdzające naszą obecność w danym miejscu. Szlak św. Olafa jest bardzo dobrze oznaczony. Trasę wyznaczają kawałki drewna zakończone symbolem szlaku – czyli białym kwadracikiem z bordowym krzyżem. Są one zawieszone na gałęziach drzew lub ustawione przy drodze. Podczas wędrówki – głównie drogami polnymi wśród lasów, pól, mokradeł oraz terenami górzystymi – doskonale widać, którędy wiedzie szlak. Trudno jest natknąć się na innych pielgrzymów – w czasie tygodniowego marszu spotkaliśmy trzy osoby. O tym, że jeszcze inni pielgrzymują tą drogą, informują znajdujące się w skrzynkach na szlaku książki pielgrzyma, do których wpisują się pątnicy. Rocznie tę trasę przechodzi około 150 osób; najczęściej pielgrzymuje się samemu albo we dwoje. Na szlaku znajdują się miejsca noclegowe.

Koniec czerwca i początek lipca to okres tzw. białych nocy. Choć słońce chowa się za horyzont, to nie robi się ciemno, a temperatura nie spada poniżej 17 stopni. Wybierając się na taką wyprawę, warto zainwestować w dobre buty. Dobrze również zabrać ze sobą tylko rzeczy najpotrzebniejsze, bo cały nasz „dobytek” musi się zmieścić w niewielkim bagażu do 10 kg, który przez całą wyprawę będziemy nieść na plecach.

Norwegia to wyjątkowo malowniczy kraj. Krajobrazy zapierają dech w piersiach. Soczyste kolory zieleni, błękitu nieba, kwiatów na łąkach z pewnością na długo zostaną w naszej pamięci. Niemniej nie zobaczymy przydrożnych krzyży, kapliczek czy świątków. Nawet na wieżach kościelnych – w większości świątyń protestanckich – nie ma krzyży, a tylko szpikulce, chorągiewki czy inne ozdoby. Norweski krajobraz całkowicie oczyszczono ze wszystkiego, co związane z jakąkolwiek duchowością.

DWIE KATEDRY

Wszystkie drogi prowadzą do… Trondheim, gdyż kończą się na placu przed monumentalną, gotycką świątynią wzniesioną w 1152 r. Z jej frontonu patrzą na pątników średniowieczni święci wykuci w kamieniu. Do wnętrza dawnej rzymskokatolickiej – a dziś ewangelickiej – świątyni przez strzeliste okna i rozety wypełnione zabytkowymi witrażami wpadają promienie słońca, podkreślając sacrum miejsca. Pielgrzymi przybywający do św. Olafa kierują swoje kroki od razu do kaplicy w absydzie świątyni, tuż za główny ołtarz. To właśnie tam znajduje się symboliczny grób świętego króla. Pierwotna srebrna trumna nie zachowała się do naszych czasów, gdyż w 1537 r. – po przejęciu świątyni przez protestantów – kości świętego pochowano pod świątynią albo na terenie wokół niej, a ją samą wywieziono do Danii i przetopiono na monety. Symboliczny nagrobek przykrywa ikona przedstawiająca w części środkowej postać św. Olafa w insygniach królewskich oraz cztery sceny z życia i męczeństwa świętego. W katedrze odbywają się nabożeństwa organizowane przez wspólnotę protestancką oraz koncerty organowe.

Nieopodal starej katedry znajduje się współczesna katedra rzymskokatolicka św. Olafa, gdzie ma siedzibę biskup prałatury terytorialnej Trondheim. Po wprowadzeniu do Norwegii chrześcijaństwa Stolica Apostolska ustanowiła w 1030 r. diecezję Nidaros/Trondheim. Funkcjonowała ona do 1537 r., a następnie została zawieszona do 1931 r., kiedy najpierw powołano do istnienia archidiecezję, a następnie prałaturę terytorialną Trondheim, na czele której stoi biskup. Tak jest do dziś. To tam w katolickiej katedrze, w bocznym ołtarzu poświęconym patronowi katedry znajdują się relikwie z kości – ex ossibus – św. Olafa II Haraldssona. To tam pątnicy pokonujący średniowieczny szlak pokutny mogą oddać cześć Bogu przez wstawiennictwo tego świętego.