Toruń: debata "Przestrzeń sumienia w życiu publicznym"

Debatę przeprowadzono w ramach 22. Colloquia Torunensia, a jej uczestnikami byli: prof. Bogdan Chazan – lekarz, prof. Monika Płatek – prawnik, prof. Ewa Podrez – etyk, ks. prof. Alfred Wierzbicki – etyk oraz prof. Jan Hertrich – Woleński – prawnik, filozof. Moderatorem dyskusji był prof. Ryszard Wiśniewski.

Debatę rozpoczęły wystąpienia zaproszonych gości, którzy starali się odpowiedzieć na pytanie, czym jest sumienie oraz na ile jest ono ważne dla porządku prawnego, a na ile może ów porządek destabilizować. W dalszej części odbyła się dyskusja z możliwością zadawania pytań przez słuchaczy.

Ks. Wierzbicki podkreślił, że sumienie ma każdy, choć u niektórych może ono być źle uformowane, skrzywione. Zauważył, że w krajach zachodnich funkcjonują szpitale prowadzone przez przedstawicieli poszczególnych wyznań i nie stanowi to problemu w kontekście starcia światopoglądowego. Sugerował, by różnice na poziomie właśnie światopoglądowym były raczej początkiem prób zrozumienia siebie, a nie konfliktu. Duchowny dodał, że w przestrzeni publicznej brakuje jasnego potępiania ze strony władz kościelnych i państwowych sytuacji, w których np. pali się flagę Ukrainy, czy kukłę Żyda. Używa się często określenia „niska szkodliwość społeczne” do wydarzeń, które w gruncie rzeczy prowadzą do deprawacji sumień.

Odwołując się do swojej pracy prof. Bogdan Chazan zauważył, że należy bronić wolności sumienia, bowiem chroni ona przed stosowaniem kompromisów w sytuacjach, gdy w grę wchodzi najwyższa wartość jaką jest ludzkie życie. – Najważniejszym dobrem pacjenta, również tego nienarodzonego, jest życie – powiedział. Przytoczył również słowa św. Jana Pawła II, który uważał, że przyszłość należy do ludzi sumienia.

Prof. Chazan podkreślił, że wolność sumienia jest praźródłem wszystkich wolności i wynika z wewnętrznej godności, jaką nosi w sobie osoba ludzka. Sumienie to pewien rodzaj dobra wspólnego, o które należy również wspólnie dbać, choć współcześnie ochrona sumienia często przyjmuje formę obejścia sumienia. W medycynie natomiast nie dominuje model lekarza – dobrego samarytanina; dzisiaj lekarz to sprzedawca, a dominująca jest etyka biznesu. Stąd też panuje atmosfera, w której wspomnienie o klauzuli sumienia ściąga na danego lekarza co najmniej niechęć współpracowników, dla których taki człowiek staje się problemowy. Prof. Chazan podkreślił również, że diagnostyka prenatalna nie jest czymś złym o ile nie prowadzi do selekcji ludzi nienarodzonych.

O postępującym procesie dehumanizacji mówiła prof. Monika Płatek. Podkreślała, że w ludzkiej naturze leży pozytywne nastawienia człowieka do człowieka, bowiem jeden drugiemu jest potrzebny do przeżycia. Dehumanizacja sprawia, że człowiek zaczyna być wrogo nastawiony do drugiego, zwłaszcza tego, który jest w jakiś sposób inny: ma inne poglądy, inne wyznanie, kolor skóry, czy orientację seksualną. Branie odpowiedzialności za swoje postępowanie utrudnia proces dehumanizacji oraz „stawianie w pułapkach w stylu: nazywanie połączonej komórki jajowej i plemnika w jajowodzie człowiekiem”.

Prof. Ewa Podrez przedstawiła sumienie jako zestaw trzech komponentów: wrażliwości indywidualnej, normy subiektywnej rozumianej jako zobowiązanie człowieka do realizacji pewnych norm moralnych i życzliwości zwróconej w stronę innych ludzi. Zauważyła, że wiele dyskusji, czy wystąpień np. w sejmie zamiast przebiegać w sposób merytoryczny, zaczyna się od przedstawienia światopoglądu mówcy. Często język jest tym aspektem dekomponującym lub tworzącym nową rzeczywistość, co wprowadza dodatkowe nieporozumienia.

– Sumienie może funkcjonować jedynie w państwie prawa, bo gdyby nagle każdy zaczął się kierować własnym sumieniem, zapanowałby chaos – mówiła prof. Podrez. Podkreśliła również występowanie procesu „stępienia sumienia w sferze publicznej” i deregulację równowagi pomiędzy religią, prawem, moralnością i obyczajami.

Sumienie jako zdolność rozpoznawania dobra i zła oraz wyboru stosownego zachowania definiował prof. Jan Hertrich-Woleński. Zdaniem referenta, sumienie zmienia się pod wpływem różnych czynników, i że sumienie nie jest darem od Boga, a produktem ewolucji. W odniesieniu do klauzuli sumienia, prof. Hertrich-Woleński stwierdził, że nauczyciel, lekarz, czy urzędnik, ma prawo w jej myśl wyłączyć się z niektórych działań. Jednak nie może tego robić szef danej placówki, bowiem jako przedstawiciel państwa nie może odnosić się do własnych poglądów, bo stanowi to narzucanie ich swoim podwładnym. Podkreślił, że sumienie działa w kontekście prawo, religia, obyczaje, moralność i naturalnym jest, że na tej płaszczyźnie powstają konflikty. Jednak ważne, by te konflikty rozwiązywać tak, by elementy: prawo, religia, obyczaje i moralność pozostawały ze sobą w równowadze. – Już jesteśmy monarchią po ceremonii w Łagiewnikach. To może mieć poważne konsekwencje – mówił prof. Hertrich-Woleński.

Dzień przed debatą publiczną, 18 listopada, w Centrum Dialogu w Toruniu, odbyła się zamknięta dyskusja ekspertów i zaproszonych gości.

Organizatorami 22. Colloquia Torunensia byli: rektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika prof. Andrzej Tretyn, prezydent Torunia Michał Zaleski, biskup toruński Andrzej Suski oraz prezes Towarzystwa Naukowego w Toruniu prof. Andrzej Radzimiński.

Colloquia Torunensia są kontynuacją historycznego Colloquium Charitativum z 1645 r., podczas którego teolodzy katoliccy, luterańscy i kalwińscy spotkali się w duchu ekumenizmu i poprzez dialog starali się przywrócić jedność między swoimi Kościołami. Pierwsze Colloquium Torunensia odbyło się w 1995 r.