Skrwawiona Warszawa

Zapomniana historia

Największe skupisko katowni znajdowało się na Pradze, w rejonie ulic 11 listopada, Sierakowskiego, Cyryla i Metodego, Wileńskiej, Targowej i Jagiellońskiej. Poza Pragą mniejsze skupiska znajdowały się na Ochocie w okolicy Filtrowej, na Wareckiej i Płockiej oraz na pograniczu Ochoty z Wolą. Dlaczego bezpieka tak bardzo upodobała sobie tę lokalizację? – Trzeba pamiętać, że ponad 75 proc. budynków po lewej stronie Warszawy zostało zniszczonych w czasie Powstania Warszawskiego i po nim, a Pragę Sowieci zajęli najwcześniej – wyjaśnia Marcin Łaszczyński.

Trudno dziś ustalić, ilu ludzi przewinęło się w tym czasie przez warszawskie areszty. Bazując na statystykach przygotowanych przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w 1955 roku, szacuje się, że w trakcie działań operacyjnych funkcjonariusze zatrzymali ponad 17 tys. osób. Stołeczna bezpieka w swoich statystykach pisała o 4,5 tys. aresztowanych. Swoich więźniów miało też Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Jeśli chodzi o więzienie na ul. Rakowieckiej, strzałem w tył głowy lub przez powieszenie zamordowano tam co najmniej 600 osób. Można zaryzykować tezę, że przez wszystkie te miejsca przewinęło się łącznie ok. 30 tys. ludzi. Dlaczego po siedemdziesięciu latach wciąż tak mało wiemy o tych miejscach? – Po zakończeniu represji UB zostawiło większość placówek zlokalizowanych w kamienicach. Wiele przejął resortowy kwaterunek i zamieszkały tam rodziny funkcjonariuszy, a dziś mieszkają ich spadkobiercy. Część obiektów po 1989 r. odzyskali potomkowie przedwojennych właścicieli. Niestety, przy zupełnym braku zainteresowania państwa i jednoczesnym braku wrażliwości lub wiedzy nowych właścicieli ślady zostały zatarte. Ślady zbrodni komunistycznych są zacierane – podsumowuje dr Łabuszewski.

Stracone pokolenie

Obecnie jedynym miejscem w Warszawie, gdzie po uprzednim umówieniu się można na własne oczy zobaczyć dawny komunistyczny areszt, jest Willa Jasny Dom przy ul. Świerszcza 2, choć nawet ta placówka nie ma statusu izby pamięci ani muzeum i jest dostępna jedynie dzięki życzliwości właścicielki. Do niedawna zwiedzać można było też osławioną katownię przy ul. Strzeleckiej 8 na warszawskiej Pradze. Dziś trwa tam remont, a deweloper zamknął obiekt dla zwiedzających. Prowadzone są rozmowy pomiędzy IPN a właścicielem.

Na opublikowany w prasie apel IPN o poszukiwaniu więźniów ubeckich katowni odpowiedzieli kilka lat temu Alina Górska ps. „Kala” i Ludwik Molik ps. „Tomigan”, żołnierze łódzkiego okręgu AK, byli więźniowie przetrzymywani w Willi Jasny Dom.

– Towarzyszyłam im z mężem, kiedy oglądali piwnice. Pan Molik od razu odnalazł swoją celę i pozostawiony przez siebie napis. Pani Alina opowiadała, że była trzymana w karcerze. Płakali oni, płakaliśmy i my – wspomina Marlena Piekarska-Olszówka. Czy takie miejsca uda się ocalić od zapomnienia?

ul. 11 listopada 68

ul. Sierakowskiego 7

Wybrane obiekty zajmowane przez komunistyczny aparat represji

• Strzelecka 8, Kwatera główna NKWD w latach 1944-1945, w 1945 r. budynek został przejęty przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego; wykorzystywany jako areszt;
• 11 Listopada 68, Areszt śledczy NKWD;
• Jagiellońska 38 (Liceum im. Władysława IV), Trybunał Wojenny Armii Czerwonej;
• Namysłowska 6, Więzienie Karno-śledcze, tzw. Toledo;
• Targowa 74, Siedziba władz komunistycznych – Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej i Krajowej Rady Narodowej, pierwsza siedziba warszawskiego Urzędu Bezpieczeństwa;
• Cyryla i Metodego 4, Siedziba Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego;
• Sierakowskiego 7, Placówka NKWD, następnie siedziba Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (w 1945 r.), a po przeniesieniu go na ul. Koszykową – siedziba Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie;
• Rakowiecka 37, Więzienie Centralne Mokotów I;
• Koszykowa 6, Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego;
• Oczki 2, Siedziba Głównego Zarządu Informacji Wojskowej;
• Otwocka 3, Trybunał Wojskowy, Prokurator Armii Czerwonej;
• Kawęczyńska 12, Trybunał Wojenny, Prokuratura Warszawskiego Okręgu Wojskowego;
• Oszmiańska 23/25, Stołeczna Komenda MO;
• Świerszcza 2, Pierwsza siedziba Głównego Zarządu Informacji Wojskowej;
• Cienista 14 i 16, Siedziba NKWD;
• Marsa 110, Obóz kontrolno-filtracyjny NKWD

Iwona Żurek fot. Iwona Żurek Idziemy nr 18 (501), 3 maja 2015 r.