W zależności od typu w słownikach można szukać informacji o pochodzeniu słowa, jego znaczeniu, typowej łączliwości, związkach frazeologicznych, w których się ono pojawia, jego synonimach i antonimach, pisowni, formach fleksyjnych...
Często też zaznacza się nacechowanie stylistyczne i walory ekspresywne słowa. Zwykle służą do tego celu specjalne kwalifikatory, czyli umieszczane najczęściej przed definicją, zapisywane w określony sposób terminy.
W polskiej tradycji leksykograficznej pierwsze kwalifikatory znaleźć można już w XVI-wiecznym słowniku Jana Mączyńskiego. Były on jednak w tym leksykonie stosowane jeszcze niekonsekwentnie, nie tworzyły spójnego systemu. Współczesny sposób ich używania zasadniczo ukształtował się dopiero w wieku XIX.
Jak już wspomniałem, kwalifikatory mogą informować m.in. o nacechowaniu słownictwa. Na przykład o tym, że jakieś słowo nie jest neutralne stylistycznie i należy do jakiejś odmiany polszczyzny. Najczęściej spotyka się w tym zakresie kwalifikatory: książk., nauk., oficj., podn., poet., pot., publ., urz., reg., środ. i zaw.
Jako książkowe (książk.) oznacza się słowa rzadkie, erudycyjne, których znajomość wymaga szczególnej kompetencji językowej.
Naukowy (nauk.) jest wyraz specjalistyczny, należący do jakiejś dyscypliny naukowej; ten kwalifikator jest używany dość rzadko, ponieważ zwykle wskazuje się od razu konkretną dziedzinę wiedzy (np. chem., – chemiczny, fiz. – fizyczny itp.).
Kwalifikator oficj. (oficjalny) również stosowany jest rzadko, ponieważ zwykle słownikarze konkretyzują, że dane słowo jest np. książk. (książkowe), nauk. (naukowe), (zaw.) zawodowe itp. Spotkać go można np. przy niektórych formach tytularnych, np. magnificencja czy eminencja.
Jako podn. (podniosłe) określa się wyrazy należące do stylu wysokiego, charakterystyczne dla bardzo oficjalnych, przede wszystkim pisanych wypowiedzi.
Poet. (poetycki) – w ten sposób tradycyjnie oznacza się niewielki zbiór słownictwa, tzw. poetyzmy typu dziewczę, niwa czy ruczaj.
Pot. (potoczny) to określenie wyrazów używanych w komunikacji nieoficjalnej, ten kwalifikator ma więc bardzo szeroki zakres stosowania.
Publ. (publicystyczny / publikatorski) jest wyraz charakterystyczny dla mediów. Oznacza się w ten sposób przede wszystkim niektóre neologizmy i neosemantyzmy szczególnie chętnie używane przez dziennikarzy, np. kominy płacowe, partia kanapowa itp.
Reg. (regionalny) – tak oznacza się wyrazy, które są charakterystyczne dla konkretnego obszaru Polski, np. pyry.
Środ. (środowiskowy) to określenie słów używanych jedynie przez pewne grupy społeczne, np. żeglarzy, studentów, alpinistów itp.
Urz. (urzędowy) – tak oznacza się wyrazy charakterystyczne dla komunikacji między urzędami lub w relacjach urząd – obywatel, odnoszące się do określonych realiów, np. formularz, immatrykulacja itp.
Zaw. (zawodowy) – podobnie jak w przypadku środ. stosuje się ten kwalifikator po to, by wyróżnić słowa używane przez konkretną grupę, tym razem – grupę osób wykonujących dany zawód.
Jak widać, kwalifikatorów z tej grupy jest niemało, a zakresy ich używania niejednokrotnie na siebie nachodzą – choćby w przypadku książk., oficj. i podn. W każdym słowniku można znaleźć przykłady ich niekonsekwentnego stosowania…
 |
dr Tomasz Korpysz |
Co? Gdzie? Kiedy?
