19 marca
wtorek
Józefa, Bogdana
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

Jeszcze o frazeologizmach

Ocena: 0
871

Przed tygodniem rozpoczęliśmy refleksję nad związkami frazeologicznymi. Przypomniałem wówczas dwa podstawowe kryteria, na których podstawie możemy zweryfikować, czy w danym przypadku mamy do czynienia z frazeologizmem, czy też nie. Pierwsze to „nieciągłość budowy”, drugie – „utrwalenie w języku” (używam cudzysłowów, ponieważ cytuję określenia powtarzające się w literaturze przedmiotu).

Kolejny warunek jest ściśle związany z poprzednim – to „stałość formy”. W odniesieniu do tego kryterium wątpliwości są raczej rzadkie, skoro bowiem zgodnie z tym, co pisałem przed tygodniem, frazeologizmem ma być połączenie utrwalone i w całości przywoływane z pamięci, to siłą rzeczy musi mieć ono jasno określoną, niezmienną formę. Zwykle myśli się przy tym tak naprawdę jedynie o składzie leksykalnym, o wyrazach taki związek tworzących, jednak warto zaznaczyć, że w wielu przypadkach dopuszczalna jest tylko jedna forma gramatyczna członów frazeologizmu, np. czas głównego czasownika, liczba rzeczownika itp. Innymi słowy, oczywiście, należy pamiętać, że kanoniczna postać to np. nie zasypiać gruszek w popiele (a nie: nie zasypywać gruszek w popiele), jak spaść, to z dobrego konia (a nie: jak spaść, to z wysokiego konia), jedna jaskółka wiosny nie czyni (a nie: pierwsza jaskółka wiosny nie czyni), siedzieć kamieniem (a nie: siedzieć murem) itp. Trzeba jednak brać pod uwagę także to, że należy mówić i pisać np. chcieć komuś nieba przychylić (a nie: chcieć komuś niebo przychylić), czarno na białym (a nie: czarne na białym), mieć długie ręce (a nie: mieć długą rękę), nadstawiać ucha/uszu (a nie: nadstawiać ucho/uszy), od stóp do głów (a nie: od stóp do głowy), przytrzeć komuś rogów (a nie: przytrzeć komuś rogi), coś spaliło na panewce (a nie: coś spaliło się na panewce) itp.

W związku z tym kryterium problematyczna jest kwestia tzw. wariantów frazeologicznych, a więc konstrukcji, w których dopuszczalna jest np. wymienność niektórych członów, jak choćby nadstawiać ucha/uszu, patrzeć/gapić się jak cielę na malowane wrota, szargać czyjeś imię/czyjeś nazwisko/czyjąś opinię czy złej baletnicy zawadza i rąbek u/przy spódnicy – to jednak temat na osobny felieton.

I wreszcie czwarty warunek uznawania jakiegoś połączenia wyrazowego za związek frazeologiczny, zwykle opisywany jako „globalność/całościowość znaczenia”. Chodzi o to, że znaczenie frazeologizmu nie jest prostą sumą znaczeń jego składników, nie rozkłada się go na elementy, związek frazeologiczny znaczy jako całość. Przykładowo na znaczenie wyrażenia biała ściana składa się po prostu suma znaczeń rzeczownika ściana i przymiotnika biały, ale w przypadku wyrażenia biały kruk nie aktualizujemy znaczeń poszczególnych wyrazów, tylko nadajemy sens całemu frazeologizmowi. Takie całościowe znaczenie ma przy tym charakter przenośny, choć nie zawsze wszystkie elementy związku frazeologicznego są użyte metaforycznie. Przykładowo, w przywoływanym już wyrażeniu biały kruk oba wyrazy mają znaczenia przenośne, ale już w konstrukcji końskie zdrowie rzeczownik zdrowie jest użyty dosłownie, a metaforyczny sens wnosi przymiotnik koński.

Skoro już wiemy, jakie warunki muszą być spełnione, by daną konstrukcję uznać za frazeologizm, to za tydzień zastanowimy się nad tym, skąd się biorą związki frazeologiczne.

Idziemy nr 26 (869), 26 czerwca 2022 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 19 marca

Wtorek - V Tydzień Wielkiego Postu
Szczęśliwi, którzy mieszkają w domu Twoim, Panie,
nieustannie wielbiąc Ciebie.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): Mt 1, 16. 18-21. 24a
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

Nowenna do św. Rafki

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter