28 sierpnia abp Józef Kowalczyk, Prymas Polski senior oraz były Nuncjusz Apostolski w Warszawie obchodzi 80. urodziny. Abp Kowalczyk jest cenionym przez Stolicę Apostolską dyplomatą oraz nuncjuszem apostolskim. Do jego zasług należy m.in. doprowadzenie do podpisania Konkordatu z Rzecząpospolitą Polską oraz dokonanie reformy struktur Kościoła w Polsce.
fot. Piotr Drabik from Poland - Abp Józef Kowalczyk, CC BY 2.0, LinkJózef Kowalczyk urodził się 28 sierpnia 1938 r. w Jadownikach Mokrych koło Tarnowa. W 1956 r. rozpoczął studia i formację duchową w Wyższym Seminarium Duchownym „Hosianum” w Olsztynie. Święcenia kapłańskie przyjął 14 stycznia 1962 r. z rąk biskupa warmińskiego Józefa Drzazgi. Pierwsze doświadczenia duszpasterskie zdobywał jako wikariusz w parafii Świętej Trójcy w Kwidzynie.
O tym, że Józef Kowalczyk był wyróżniającym się młodym księdzem, świadczyła decyzja o oddelegowaniu go na dalsze studia do Rzymu. Jednak w wyjeździe przeszkodziła mu bezpieka, odmawiając paszportu. Dlatego w październiku 1963 r. rozpoczął studia w zakresie prawa kanonicznego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. 24 lutego 1965 r. udało mu się wyjechać do Rzymu, aby kontynuować studia na Wydziale Prawa Kanonicznego słynnego Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego.
Jesteśmy zaproszeni do rodzinnego domu abp. Józefa Kowalczyka - do Jadownik Mokrych koło Tarnowa. A tam... oryginalna kołyska Księdza Arcybiskupa sprzed 80 lat.
— xP. Rytel-Andrianik (@xrytel) 28 sierpnia 2018
Jak to funkcjonowało zobaczymy na filmiku... pic.twitter.com/WALskoJ2HP
W Watykanie
W Rzymie skończył kurs kanonicznej praktyki administracyjnej przy Kongregacji Soboru (obecnie Kongregacja ds. Duchowieństwa), a od 1967 r. podjął współpracę z Sekretariatem Generalnym Synodu Biskupów oraz uczęszczał na studium przy Tajnym Archiwum Watykańskim (ukończone dyplomem archiwisty).
W 1968 r. uzyskał tytuł doktora prawa kanonicznego i rozpoczął Studium w Rocie Rzymskiej, zakończone tytułem adwokata Roty (1971). Podjął pracę w Najwyższym Trybunale Apostolskim Roty Rzymskiej w charakterze obrońcy węzła małżeńskiego.
19 grudnia 1969 r. rozpoczął pracę w Kongregacji ds. Dyscypliny Sakramentów. W tym czasie stawiał także pierwsze kroki w dyplomacji Stolicy Apostolskiej. Towarzyszył abp. Luigiemu Poggi, nuncjuszowi apostolskiemu do spraw specjalnych, w podróżach do Polski (1976?1978) i wszedł w skład Zespołu Stolicy Apostolskiej ds. Stałych Kontaktów Roboczych z rządem PRL.
W Rzymie 16 października 1978 r. zastał go wybór kard. Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową. 18 października powierzono mu zorganizowanie polskiej sekcji Sekretariatu Stanu. Na tym stanowisku spędził 11 lat.
W 1978 r. został ponadto mianowany przez sekretarza stanu kard. Jeana Villota przewodniczącym komisji ds. publikacji pism i przekładów obcojęzycznych dzieł Karola Wojtyły z okresu przed wyborem na papieża. Jednocześnie był redaktorem naczelnym polskojęzycznego wydania 14 tomów nauczania Jana Pawła II. W 1981 r. został członkiem Rady Administracyjnej Fundacji Jana Pawła II. Jako kierownik Sekcji Polskiej Sekretariatu Stanu brał udział w licznych zagranicznych pielgrzymkach Ojca Świętego.
Mianowanie Nuncjuszem Apostolskim w Polsce
26 sierpnia 1989 Jan Paweł II podpisał bullę ustanawiającą ks. prał. Józefa Kowalczyka nuncjuszem apostolskim w Polsce i mianował go arcybiskupem tytularnym.
23 października 1989 abp. Kowalczyk przybył do Warszawy ? po udzieleniu mu święceń biskupich przez Jana Pawła II trzy dni wcześniej w bazylice św. Piotra. Misję przedstawiciela Stolicy Apostolskiej wobec Kościoła w Polsce rozpoczął 26 listopada uroczystą Mszą św. w archikatedrze św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Listy uwierzytelniające na ręce prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego złożył 6 grudnia.
Przybycie nuncjusza – oprócz wypełnienia pełnych relacji dyplomatycznych Polski ze Stolicą Apostolską – oznaczało też zmianę niektórych kompetencji prymasa Polski w odniesieniu do Stolicy Apostolskiej. W dniu przyjazdu nuncjusza wygasły nadzwyczajne pełnomocnictwa prymasa jako legata papieskiego, przyznane bezpośrednio po wojnie kardynałom prymasom Augustowi Hlondowi i Stefanowi Wyszyńskiemu, które wypełniał także w pewnym zakresie prymas Józef Glemp.
Odnowienie Ordynariatu Polowego
Jednym z pierwszych kroków nuncjusza abp. Józefa Kowalczyka było doprowadzenie do przywrócenia Ordynariatu Polowego WP ? po 46 latach nieistnienia. Statut ordynariatu, który został zatwierdzony przez Stolicę Apostolską, został najpierw przygotowany przez Nuncjaturę w Warszawie w konsultacji z Ministerstwem Obrony Narodowej i Konferencją Episkopatu Polski. 21 stycznia 1991 r.
Jan Paweł II dekretem Kongregacji ds. Biskupów przywrócił ordynariat i powołał na biskupa polowego ks. prał. dr. Sławoja Leszka Głódzia, pełniącego dotąd posługę w watykańskiej Kongregacji ds. Kościołów Wschodnich. Bp Głódź okazał się bardzo dobrym organizatorem: szybko utworzono kurię polową i dekanaty dla poszczególnych rodzajów sił zbrojnych oraz okręgów wojskowych (w tym jeden dekanat dla żołnierzy obrządku bizantyjsko-ukraińskiego).
Reforma struktur administracyjnych Kościoła
25 marca 1992 nastąpiło ogłoszenie bulli „Totus Tuus Poloniae populus” wprowadzającej historyczną reformę struktur administracyjnych Kościoła w Polsce. Reforma ta została przygotowana przez nuncjusza Kowalczyka wraz z komisją Konferencji Episkopatu Polski, której przewodził kard. Franciszek Macharski.
Bullą „Totus Tuus Poloniae populus” Jan Paweł II dokonał historycznej reformy struktur administracyjnych (diecezjalnych) Kościoła w Polsce. Była to najszersza reforma struktur kościelnych w Europie po wojnie. Jej podstawową ideą było – jak pisał Jan Paweł II w liście do Kościoła w Polsce: „Pełniejsze dostosowanie misji Kościoła – czyli wszechstronnie podjętej ewangelizacji – do warunków i wymagań, jakie stawiają czasy, w których żyjemy i w których wypadnie żyć następnym pokoleniom na naszej ojczystej ziemi”.
Powołanych zostało 13 nowych diecezji, a osiem dotychczasowych zostało podniesionych do rangi metropolii, powołano też jedną nową archidiecezję. Ojciec Święty podniósł do godności arcybiskupów metropolitów siedmiu biskupów ordynariuszy, mianował dwóch arcybiskupów metropolitów, 16 nowych biskupów diecezjalnych i trzech biskupów pomocniczych oraz przeniósł 14 biskupów pomocniczych.
Rozwiązano też unię personalną między archidiecezjami gnieźnieńską i warszawską. Co do osoby prymasa Glempa znaleziono wyjście „salomonowe”, polegające na tym, że pozostając arcybiskupem warszawskim, nosił do 2009 r. tytuł Prymasa Polski jako „kustosz relikwii św. Wojciecha w Gnieźnie”.
Reforma struktur diecezjalnych była kontynuowana w latach 1996, 2004 i 2009. 31 maja 1996 r. Jan Paweł II utworzył metropolię bizantyńsko-ukraińską (greckokatolicką), w której skład weszła archidiecezja przemysko-warszawska oraz nowo utworzona diecezja wrocławsko-gdańska. W 2004 r. Jan Paweł II ustanowił dwie nowe diecezje: bydgoską i świdnicką oraz nową metropolię ? łódzką. Zwieńczeniem reformy administracyjnej Kościoła w Polsce było przywrócenie tytułu Prymasa Polski arcybiskupom gnieźnieńskim 18 grudnia 2009 r. Nowym prymasem Polski został wówczas dotychczasowy metropolita gnieźnieński abp Henryk Muszyński.