Formacja kapłana jest integralna, wspólnotowa i misyjna

– Ratio fundamentalis ukazuje formację kapłana jako formację jedną, integralną, wspólnotową i misyjną – mówił dziś w Warszawie abp Jorge Carlos Patrón Wong, sekretarz ds. Seminariów Kongregacji Duchowieństwa podczas sesji formatorów powołaniowych seminaryjnych i formacji stałej kapłanów z Polski. Podkreślał, że kiedy formacja jest rozumiana jako droga ciągle trwająca, nieustanne bycie i pozostawanie na "drodze", która trwa całe życie, możliwe jest formowanie pasterzy, którzy byliby "uczniami zakochanymi w Panu" i byliby gotowi być narzędziem Jego miłosierdzia w służbie Ludowi Bożemu. – Podstawowa idea przewodnia całego dokumentu, to idea bycia uczniem – podkreślił abp Wong.

– Pragnę Wam życzyć, abyście z entuzjazmem pełnili posługę formacji kapłańskiej. Abyście nawet pomimo zmęczenia w owocnym kontynuowaniu działań formacyjnych i trudu, który niekiedy wydaje się przeważać, nadal ofiarowali się z hojnością i poświęcali swoje najlepsze siły w kształtowanie kapłanów zakochanych w Chrystusie i pełnych delikatności wobec Ludu Bożego – powiedział na zakończenie wystąpienia.

W spotkaniu z formatorami powołaniowymi i formacji stałej kapłanów, którego gościem był abp Wong, wziął udział również przewodniczący Komisji Duchowieństwa abp Wojciech Polak, prymas Polski oraz przewodniczący sekcji formacji stałej Komisji Duchowieństwa bp Damian Bryl.

Tekst wystąpienia abp. Jorge Carlosa Patróna Wonga z Kongregacji ds. Duchowieństwa. Warszawa, 16 października 2017 r.

Prezentacja nowego Ratio fundamentalis institutionis sacerdotalis

Dar powołania do kapłaństwa

Ogromnie się cieszę, że mogę być wśród Was podczas dzisiejszej Sesji poświęconej nowemu Ratio fundamentalis institutionis sacerdotalis. Chciałbym serdecznie podziękować Jego Ekscelencji, Księdzu Arcybiskupowi Wojciechowi Polakowi, Arcybiskupowi Metropolicie Gnieźnieńskiemu, Przewodniczącemu Komisji ds. Duchowieństwa przy Konferencji Episkopatu Polski, odpowiedzialnym za powołania kapłańskie, formatorom w Polsce i wszystkim Wam, za zaproszenie mnie do przedstawienia podstawowych wytycznych wspomnianego dokumentu. Już na samym początku naszego spotkania chciałbym podkreślić, że jest bardzo wielkim pragnieniem Kongregacji ds. Duchowieństwa, aby Wam towarzyszyć i wspierać w Waszej niezwykle ważnej i delikatnej posłudze Kościołowi.

Również w imieniu kardynała Beniamina Stelli, innych Przełożonych i Współpracowników Kongregacji ds. Duchowieństwa pragnąłbym wyrazić pragnienie, aby komunikacja i dialog między nami mogły stanowić wzajemne ubogacenie i wartościową wymianę doświadczeń, okazję do dialogu między Stolicą Apostolską i Kościołem partykularnym.

Jeśli pozwolicie, w celu wprowadzenia w tematykę, chciałbym podzielić się z Wami, nieformalnym stwierdzeniem papieża Franciszka, który odwiedzając jakiś czas temu Kongregację ds. Duchowieństwa powiedział: „Reforma Kościoła zaczyna się od reformy duchowieństwa„. Słowa te towarzyszyły nam od początku pontyfikatu i stanowiły podstawowy bodziec pracy nad redakcją wspomnianego dokumentu. Istotnie, ostatnie Ratio zostało opublikowane w 1970 roku i pomimo, że zostało uaktualnione w niektórych aspektach w 1985 roku, dotyczy innego momentu historycznego życia Kościoła, klimatu społeczno-kulturalnego charakteryzującego się pewnymi szczególnymi cechami, a tym samym figurą kapłana odpowiednią dla takiego kontekstu.

Chociaż prawdą jest, że tożsamość kapłana nie zmienia się w swojej istocie, będąc zakorzeniona w wezwaniu Chrystusa, jest równie prawdą, że figura kapłana i jego posługa są zawsze wezwane do „przedefiniowania się”, przekształcenia się i w jakiś sposób „nawrócenia się”, zgodnie z rozwojem duchowym i teologicznym Kościoła, a także z uwzględnieniem znaków czasu, obecnych w konkretnym życiu Ludu Bożego. Dlatego też, jeśli powołanie i wiara wspierające wybór kapłaństwa pozostają niezmienione w czasie, sposoby bycia kapłanem i posługi duszpasterskiej zmieniają się i odnawiają w sposób ciągły. Oto dlaczego w ostatnich kilkudziesięciu latach pojawiło się wiele autorytatywnych wypowiedzi Kościoła na ten temat, wśród których w sposób szczególny, wspominamy Adhortację apostolską Jana Pawła II Pastores dabo vobis.

Wystarczająco oczywiste są zmiany, które dziś mocno oddziaływują na przekształcanie tradycyjnych modeli wiary chrześcijańskiej. Przed niektórymi z nich zostaliśmy jakby obudzeni przez Nauczanie aktualnego Papieża, zdecydowanie przywracającego centralne miejsce głoszeniu radości Ewangelii wewnątrz przemiany duszpasterskiej w sensie misyjnym, wymagającej odwagi, „wyjścia” z ustalonych kryteriów i trybów oraz ponownego „przeanalizowania” w uważnym rozeznaniu stylów, języków i samych struktur.

Podstawową ideą jest „kościół wychodzący” w kierunku peryferii życia ludzkiego, „szpital terenowy”, w którym są leczone rany, rzeczywistość zdolna do okazywania czułości przyjmującej życie człowieka i mu towarzyszącej. Możemy sobie zadać pytanie: jaki powinien być kapłan dla takiej wizji Kościoła i dzisiejszych czasów?

Pragnienie, które ożywiało naszą refleksję i redakcję tekstu, skłaniało zatem do zaoferowania uaktualnionego narzędzia formacji kapłańskiej i, ogólnie rzecz biorąc, dostarczenia kapłanom dobrze określonego profilu kapłańskiego, reprezentującego solidny fundament wobec dzisiejszych wyzwań związanych z ich posługą.

W tym kontekście pragnę dodać jeszcze inną krótką uwagę. Dokument był pomyślany i pisany w taki sposób, aby uwzględniał prawdziwe życie kapłanów, ich wędrówkę z Ludem Bożym oraz pytania, trudności, wyzwania i nadzieje związane ze sprawowaną posługą. Z tego powodu pracowaliśmy jako zespół, począwszy od wymiany doświadczeń życia kapłańskiego. Staraliśmy się uwzględnić wnioski i praktyki Kościołów lokalnych rozproszonych po całym świecie. Wreszcie, najpierw zaangażowaliśmy ekspertów i członków naszej Kongregacji, a następnie wiele Dykasterii Kurii Rzymskiej, aby ubogacić się o różne sugestie i aby opracować tekst w sposób kolegialny i jak w największym stopniu uzgodniony.

Po tym wprowadzeniu, możemy razem przyjrzeć się, cechom charakterystycznym interesującego nas dokumentu, kluczowym słowom, ilustrującym jego treść oraz, ogólnie rzecz biorąc, podstawową wizję, w jakiej został zredagowany, i pojawiający się w nim profil kapłański. Proponowałbym przedstawić tę tematykę – w nieco schematycznej formie – w 5 punktach:

1. Formacja jedna, integralna, wspólnotowa i misyjna

Ratio fundamentalis ukazuje formację kapłana jako formację jedną, integralną, wspólnotową i misyjną. Oznacza to, że formacja ta rozumiana jako droga ciągle trwająca, obejmuje etap początkowy i permanentny, harmonizuje w sobie cztery wymiary proponowane przez Pastores dabo vobis, ma charakter wspólnotowy, ponieważ powołanie jest wezwaniem kościelnym skierowanym do posługi Ludowi Bożemu, oraz wreszcie, odznacza się charakterem misyjnym, ponieważ przygotowuje kandydatów do uczestnictwa, jako pasterzy, w misji Chrystusa powierzonej Kościołowi, tj. w ewangelizacji.

W ten sposób seminarium formuje, poprzez dynamikę życia wspólnotowego, pasterzy, którzy byliby „uczniami zakochanymi w Panu” i byliby gotowi być narzędziem Jego miłosierdzia w służbie Ludowi Bożemu. Jest to możliwe, o ile formacja jest rozumiana jako nieustanne bycie i pozostawanie na „drodze”, która trwa całe życie. Etapy początkowy i permanentny stanowią dwie fazy jednej drogi, zdolnej do integracji wymiaru ludzkiego, duchowego, teologicznego i duszpasterskiego formacji, mającej na uwadze konieczność zaoferowanie każdemu propozycji wychowawczej konkretnej i stopniowej, jak również osobistego towarzyszenia duchowego.

Taką drogę rozpoczyna okres propedeutyczny, który Ratio uznało za konieczny i obowiązkowy, biorąc pod uwagę pozytywne doświadczenia osiągnięte w ostatnich dziesięcioleciach w wielu krajach i narodach.

Chodzi o moment fundamentalny: wybór kapłaństwa zakłada dojrzałość ludzką i duchową oraz wewnętrzną wolność. Dlatego domaga się on, właśnie jako pierwszego kroku drogi, poważnego rozeznania duchowego. Dokonuje się ono poprzez wprowadzenie w życie wspólnotowe, rytm modlitwy i życia duchowego oraz naukę Kościoła, stanowiące istotnie “okres czasu […] o charakterze wprowadzającym, mający na względzie późniejszą formację kapłańską lub też decyzję o podjęciu innej drogi życia” (RF, 59). Jest to ważny etap, aby położyć fundamenty życia duchowego i aby poznać samego siebie, zwłaszcza pod przewodnictwem kierownika duchowego.

2. Etap bycia uczniem

Podstawowa idea przewodnia całego dokumentu, to idea bycia uczniem o czym już wcześniej wspominaliśmy. Poza różnymi etapami drogi formacyjnej ukierunkowanymi na promowanie pedagogiczne procesu formacyjnego, etap bycia uczniem stanowi wyróżniającą cechę tożsamości kapłańskiej, którą Ratio chce zakomunikować.

Kapłan, to znaczy powołany, który idzie śladami Mistrza, pozostając otwartym na Jego Słowo, zachowując to Słowo w sercu i czyniąc się w ten sposób dyspozycyjnym do dzielenia się Jego misją w Kościele i świecie. Jest on daleki od tego, aby widzieć w tym wyborze osobisty zysk, owoc własnych wysiłków lub wykonywanie urzędu administracyjnego i biurokratycznego. Kapłan jest uczniem będącym nieustannie w drodze, ustanowiony Pasterzem i przewodnikiem ludzi, tylko dlatego, że pierwszy ofiaruje własne życie do dyspozycji Pana i Jego Słowa.

Formacja kapłańska – przypomniał Papież Franciszek, przyjmując uczestników Sesji Plenarnej Kongregacji ds. Duchowieństwa – “jest doświadczeniem kondycji uczniowskiej, które przybliża do Chrystusa i pozwala coraz bardziej do Niego się upodabniać. Właśnie dlatego nie może być ona zadaniem na czas określony, gdyż kapłani nigdy nie przestają być uczniami Jezusa, naśladować Go. […] A zatem formacja jako kondycja uczniowska trwa przez całe życie kapłana urzędowego i obejmuje całą jego osobę – aspekt intelektualny, ludzki i duchowy” (FRANCISZEK, Przemówienie do uczestników Sesji Plenarnej Komgregacji ds. Duchowieństwa [3 października 2014 r.]: L’Osservatore Romano, wyd. pol., n. 11 (367)/ 2014, s. 30).

Nie chodzi tu po prostu o „zwrot wywołujący wrażenie”, lecz o coś, co modeluje i ukierunkowuje precyzyjnie na tożsamość kapłana: bycie uczniami pozostającymi permanentnie w drodze oznacza by nie uważać daru powołania kapłańskiego na równi z tytułem zdobytym w wyniku wykonywania funkcji lub może władzy, ale rozważać go w kontekście Ludu Bożego i otrzymanego dla służby braciom. Oznacza, aby nigdy nie mieć całkowitej pewności osiągniętego celu, ale wręcz przeciwnie, codziennie umacniać własną relację z Panem, przede wszystkim poprzez modlitwę. Wreszcie, oznacza zaangażować się w przeżywanie posługi „mediatora”, a nie „funkcjonariusza”: to jest nie wykonywać zadań na pokaz, ale czynić z własnego życia miejsce spotkania Boga z braćmi, pokonując ryzyko duchowości światowej i posługi, która narażona byłaby na ryzyko przyzwyczajenia i rutyny.

W tym duchu, nowe Ratio stwierdza, iż “Zasadnicza idea polega na tym, by seminaria mogły formować uczniów misjonarzy «zakochanych» w Nauczycielu, pasterzy «o zapachu owiec» , którzy żyją pośród nich, aby im służyć i nieść im Boże miłosierdzie. Dlatego jest konieczne, aby każdy kapłan zawsze czuł się uczniem w drodze, stale potrzebującym całościowej formacji, rozumianej jako ciągłe upodabnianie się do Chrystusa” (RF, Wprowadzenie, 3).

Dokument rozróżnia następnie – z pedagogicznego punktu widzenia – różne etapy formacji. Po etapie propedeutycznym, etap nazwany właśnie „bycia uczniem”, który odpowiada pierwszym latom seminarium, a więc etapowi studiów filozoficznych.

To czas, w którym kandydat jest wspomagany, aby stawał się uczniem, to jest “powołanym przez Pana, aby z Nim być (por. Mk 3,14), naśladować Go i stać się misjonarzem Ewangelii” (Tamże, 61), poprzez zakorzenienie w Słowie Bożym i specjalną uwagę poświęconą formacji ludzkiej.

Chciałbym zatrzymać się przez chwilę nad tym aspektem, nad którym Kościół w swojej refleksji doszedł do wielu pogłębionych przemyśleń: nie mogą być kapłanami ci, którzy wcześniej nie okazali się mężczyznami dojrzałymi i strukturalnie zrównoważonymi; inaczej mówiąc, żaden uczeń nie może stać się Pasterzem, nabywającym cechy miłosiernego i współczującego serca Chrystusa, jeśli wcześniej nie osiągnął wystarczającego poziomu ludzkiej dojrzałości i wewnętrznej solidności.

Uczeń jest wezwany do nabycia ludzkich cech Chrystusa: łagodności, pokory, odpowiedniej zdolności do nawiązywania kontaktów międzyludzkich, życzliwości, serdeczności, wrażliwości na potrzeby innych, bliskości i współczucia. Istotny element formacji kapłańskiej, a zatem ważny element rozeznania powołaniowego, dotyczy troski o wymiar ludzki: wspierania kandydatów, przy pomocy nauk humanistycznych, w osiąganiu wystarczającego stopnia dojrzałości ludzkiej, psychicznej i uczuciowej. Potrzebujemy bowiem pasterzy „ludzkich”, to jest takich, którzy byliby stali uczuciowo, wewnętrznie autentyczni i wolni, pogodni z punktu widzenia psycho-emocjonalnego, zdolni do życia w relacjach międzyludzkich pokojowych i zrównoważonych.