Niedawno minęła 100. rocznica urodzin Wisławy Szymborskiej. Chciałbym przyjrzeć się dziś jednemu z może mniej oczywistych „biologicznych kontekstów”, w których poetka osadza i opisuje człowieka.
fot. Septimiu Lupea/link/pexels.com
Chodzi mi o świat zwierząt. Jak słusznie zauważyła znakomita krytyczka literacka Justyna Sobolewska, Szymborska bardzo często przyjmowała „nieantropocentryczną perspektywę patrzenia. W jej wierszach «oni» – czyli zwierzęta, rośliny, kamienie – też na nas patrzą”. W tym samym tekście autorka przypomniała charakterystyczną wypowiedź poetki: „Ja ciągle krążę koło tego świata, który jest nie tylko nasz, ale jeszcze wielu innych form życia, i próbuję zrozumieć, jak one nas odbierają”. Wyraźne próby przełamywania antropocentryzmu i empatyczny stosunek do przedstawicieli świata fauny sprawiały, że Szymborska w swoich wierszach i felietonach nie tylko zauważała i dowartościowywała zwierzęta, lecz także wielokrotnie upominała się o ich prawa. Nie wahała się też przypisywać zwierzętom niektórych cech ludzkich, pisała np., że kameleonowi możliwość poruszania „dwojgiem oczu oddzielnie (…) daje (…) na pewno dużą satysfakcję”.
Spójrzmy na ten aspekt twórczości Szymborskiej przez pryzmat słownictwa i danych statystycznych. W trzynastu tomikach poezji, wydanych od 1952 do 2012 r., znajduje się łącznie 286 wierszy; w aż 135 z nich (a więc w blisko połowie) pojawiają się słowa będące nazwami zwierząt (rodzajowymi i gatunkowymi; w tę liczbę włączono także nazwy stworów mitologicznych i fantastycznych, np. pegaz, oraz kilka neologizmów autorki, które są nazwami chimer, np. fruwal), a także ich derywatami (np. rybi czy neologizm najkonniejszy). Łącznie jest to aż 155 różnych leksemów w 279 użyciach. Oto konkretne dane, ułożone według liczby użyć poszczególnych wyrazów: 34 użycia – ryba, 25 użyć – pies, 22 użycia – ptak, 17 użyć – kot, 11 użyć – zwierzę, 9 użyć – tarsjusz, 8 użyć – mucha, ptasi, 7 użyć – małpa, 6 użyć – motyl, mrówka, jaskółka, żółw, 5 użyć – koń, mysz, 4 użycia – gołąb, lew, psi, sowa, wąż, wilk, 3 użycia – foka, jastrząb, krowa, kura, mysi, orzeł, owadzi, pająk, tygrys, wróbel, zwierzęcy, żuk, 2 użycia – antylopa, baranek, gęsiego, jaszczur, kotek, kruk, lwica, mysz polna, niedźwiedź, otwornica, paw, pisklę, piesek, prosię, ptaszek, rumak, sarna, słoń, wielbłąd, zając, zięba, zwierzątko; 1 użycie – aligator, behemot, bestia, biedroneczka, bizon, capi, chimera, chomik, chrząszcz, czapla, czyżyk, ćmię, dziobak, fruwal, gad, gazella dorkas, gąsienica, giez, głowa-samonóg, gołąbek, gołębica, goryl, grzab, grzechotnik, jaguar, jamochłon, jeż, jaszczurka, kogut, koliber, konik polny, koński, koziołek, kreci, kret, kruczy, kundel, leo massaicus, leszcz, lewiatan, małpi, małpierz, mątwa, mewa, modliszka, motylek, mrówczo, muszka, myszołów, nietoperz, najkonniejszy, najsokolszy, niżeł, nocny motyl, orka, osioł, ośmiornica, owad, owca, owieczka, pajęczy, pajęczyca, pantera, papuga, papuzi, pasikonik, pchła, pegaz, pingwin, pirania, plankton, prosiątko, ptactwo, rekin, robaczek, rybi, sarenka, sęp, słowiczek, słowiczo, smok, ssak, stonoga, strzyżyk, szakal, szarańcza, świerszcz, trychina, wesz, wczesnoptasi, wilczy, wół, wróbelek, zebra, znienacek, żaba, żabio, żmija, żółwi, żubr.
Niezwykłe jest to bogactwo fauny uchwycone przez poetkę…
Co? Gdzie? Kiedy?
