Budzik, garnek, komin, siodło, piórnik, żółw – m.in. te dobrze wszystkim znane wyrazy w języku motocyklistów uzyskały nowe znaczenia i odnoszą się do elementów motocykli lub wyposażenia ich kierowców.
fot. Pragyan Bezbaruah / link / pexels.com
Podstawą takich przesunięć semantycznych każdorazowo była metafora i podobieństwo zestawianych elementów (np. niedużej skórzanej sakwy mocowanej na lampie do niedużego piórnika czy kasku do garnka). W opisywanym języku środowiskowym znaleźć też można przykłady nieco bardziej skomplikowane, w których przyczyny przesunięcia semantycznego wymagają głębszego namysłu albo też konkretnej wiedzy.
Rzeczownik padlina, którego ogólne znaczenie to ‘rozkładające się zwierzęce zwłoki’, w języku motocyklistów odnoszony jest do motocykla, który jest w złym stanie technicznym (metaforycznie rzecz ujmując: jest w stanie rozkładu). Na pierwszy rzut oka nieco zaskakująca nazwa ma więc dość przejrzystą motywację. Na marginesie pewna ciekawostka. Otóż szukając leksykograficznych opisów przywoływanych słów, z niemałym zdziwieniem zauważyłem, że w kilku współczesnych słownikach padlina definiowana jest następująco: ‘rozkładające się zwłoki martwego zwierzęcia’. Dlaczego uznałem ten opis za zaskakujący? Wyraźna jest w nim mianowicie redundancja semantyczna (czyli niepotrzebne powtarzanie treści, jej nadmiar): przymiotnik martwy jest tu całkowicie zbędny, ponieważ jego znaczenie mieści się w znaczeniu rzeczownika zwłoki. W opracowaniach normatywnych takie konstrukcje uznaje się za jeden z typów błędów leksykalnych. Niedobrze, że pojawiają się one także w słownikowych definicjach…
Wróćmy jednak do motocyklistów. Oto jeszcze kilka przykładów neosemantyzmów opartych na metaforze, które do właściwego zrozumienia wymagają komentarza czy też namysłu. Puszką kierowcy jednośladów nazywają ogólnie samochód – ważne okazały się w tym przypadku takie cechy, jak zamknięta konstrukcja oraz materiał, z którego pojazd jest zbudowany. Krążownik z kolei to określenie długiego, niskiego i szerokiego motocykla na szerokich kołach. Motywacją najprawdopodobniej był tu wygląd znanych chociażby z amerykańskich filmów słynnych „krążowników szos”. I trzeci rzeczownik z tej grupy: jajko. Przyznają Państwo, że tym razem bez kontekstu nie da się zrozumieć jego środowiskowego znaczenia. Okazuje się, że jest to określenie konkretnego modelu motocykla, który ma szczególnie obłe kształty…
Podstawą zmiany znaczenia może być nie tylko metafora, lecz także metonimia, z którą mamy do czynienia, gdy jakieś obiekty mają ze sobą wyraźnie uchwytny związek. Mówimy np., że ktoś „czyta Norwida” zamiast „czyta teksty Norwida”, że „cała Polska kibicuje naszym skoczkom” zamiast „wszyscy mieszkańcy Polski kibicują naszym skoczkom”, że „mamy w pracy opłatek” zamiast „mamy w pracy spotkanie świąteczne, podczas którego dzielimy się opłatkiem”.
W języku motocyklistów również można znaleźć nowe znaczenia oparte na metonimii. Są to np.: dzwon (‘zderzenie motocykla z jakąś przeszkodą, stłuczka’ – w czasie zderzenia słychać charakterystyczne dźwięki), gleba (‘wywrócenie się podczas jazdy motocyklem’ – motocyklista upada na ziemię), guma (‘opona’ – opona jest zrobiona z gumy), szlif (‘rodzaj upadku, podczas którego przewrócony motocykl siłą rozpędu trze po podłożu’ – w czasie takiego upadku m.in. zeszlifowują się warstwy lakieru).
Co? Gdzie? Kiedy?
