Generał Jan Karski

Z dr Wiesławą Kozielewską-Trzaską, bratanicą Jana Karskiego, rozmawia Patryk Małecki (KAI)

Cieszy się Pani, że sprawa dobiega końca?

Czuję ulgę i wielką satysfakcję. W tej kolejności.

Łatwo po drodze nie było?

Nie było, ale tę drogę trzeba było pokonać.

Apel o nominację dotyczył 2014 roku, kiedy przypadało stulecie urodzin Jana Karskiego.

Tak. Wystąpiła o to rodzina i Towarzystwo Jana Karskiego na początku lutego tamtego roku. Odpowiedź Kancelarii Prezydenta RP była taka, że pośmiertny awans generalski jest możliwy, a nawet może stanowić zwieńczenie Roku Jana Karskiego. Niestety, tuż przed terminem wręczania awansów na Dzień Wojska Polskiego, czyli przed 15 sierpnia 2014 r., minister obrony wytworzył przepis wewnętrzny ograniczający pośmiertne nominacje do dwóch tylko przypadków: poległych na wojnie oraz dla tych, którzy ponieśli śmierć po wojnie w związku z działalnością demokratyczną.

Jan Karski do tak skrojonego przepisu już nie pasował. Pechowo – przeżył czas, kiedy mógł „generalsko” rozstać się z życiem. Te poczynania MON stały się przedmiotem kolejnych interpelacji poselskich i ogólnego zdumienia, o co tu chodzi. Nigdy nie doczekano się odpowiedzi. Szczęśliwie mamy to za sobą. Kuriozalny przepis blokujący nominację został uchylony, a na 11 listopada nominacja ogłoszona.

O co chodziło w tej „grze generalskiej”, zakończonej odmową?

Nie wiem. Może o pokazanie rodzinie, że nie ma prawa zabierać głosu w sprawie swego najwybitniejszego przedstawiciela, bo o tym będzie decydować jakaś „rodzina zastępcza” – ludzie usiłujący dyrygować pamięcią o Janie Karskim, bo mają na to patent z własnego nadania. Będą ustalać, kto zamiast rodziny ma przyjmować Amerykański Prezydencki Medal Wolności, jaki ma być nagrobek Karskiego i jego żony, a nawet kiedy on się urodził. Nie mówiąc o kuriozalnych odlewach ławeczkowych, ustawianych seryjnie, a jak najdalszych od mądrości, taktu i umiaru Jana Karskiego. Poczynania takie dostarczyły nam wiele bólu i goryczy. Trzeba im było zdecydowanie się przeciwstawiać. Uważam to za święty obowiązek wobec pamięci mego stryja i ojca chrzestnego.

Dlaczego Jan Karski powinien otrzymać szlify generalskie?

Bo był wybitnym oficerem Wojska Polskiego. Prymusem rocznika elitarnej podchorążówki we Włodzimierzu Wołyńskim, którego prezydent Ignacy Mościcki wyróżnił szablą honorową. Uczestnikiem kampanii wrześniowej, który uszedł z niewoli sowieckiej i hitlerowskiej, a potem emisariuszem Polski Podziemnej, który nie uległ torturom gestapo i dostarczył aliantom bezcenną wiedzę, co się dzieje w okupowanej Polsce. W wieku 28 lat był uhonorowany dwukrotnie Orderem Virtuti Militari, raz przez generała Grota-Roweckiego, a potem przez generała Sikorskiego. Nie znam innego przypadku w historii tego odznaczenia, by ktoś w tak młodym wieku był tak uhonorowany. Chcąc podkreślić znacznie jego czynu militarnego, cały czas podkreślaliśmy wraz z Towarzystwem Jana Karskiego, że nominacja generalska byłaby także hołdem dla całego środowiska kurierów, emisariuszy i cichociemnych Państwa Podziemnego. Komuś nie pasowało. Nikt z instytucjonalnie przypisujących się do Jana Karskiego nas w tym nie poparł.

Boli?

To nie jest kwestia bólu, a przyzwoitości i wartości. Mój stryj zwykł był mawiać: „Artyleria konna nigdy się nie poddaje”. My się nie poddajemy. Trzeba walczyć do końca. I dziękować tym, którzy cię wsparli.

Komuś szczególnie?

Oczywiście, Towarzystwu Jana Karskiego, które stało się naszą rodziną. To nie wymaga uzasadniania. Dziękuję serdecznie wszystkim tym polskim parlamentarzystom, którzy w sejmie apelowali do prezydenta i ministra obrony o nominację generalską, krytykując w zdecydowanych słowach jej faryzejskie blokowanie. Byli to m.in. Tadeusz Iwiński i Ryszard Kalisz.

Nominację podpisał zaś prezydent Andrzej Duda.

Być może znajdą się ludzie, którzy będą budować teorie na tym, że apelowaliśmy do Bronisława Komorowskiego, ale nominacje podpisał ostatecznie jego następca. Odradzam. Na szczęście nasza rzeczywistość nie jest tylko polityką. Są wartości ponadpolityczne, które należy postrzegać w kategoriach ludzkiej przyzwoitości i poczucia patriotycznej dumy. Jan Karski jest wartością z tego obszaru. Powinni skupiać się wokół niego wszyscy, którzy bez względu na swoje poglądy polityczne szczerze podzielają jego wartości i coś z niego rozumieją, a nie tylko dlatego, że „robienie dookoła Karskiego” daje im aktualne zajęcie. Karski powinien Polaków mądrze łączyć, a nie głupio dzielić. Nominację generalską odbieram jako gest takiego łączenia.