Na terenie parafii katolickich w Polsce jest prawie 34 tys. zabytków sakralnych

Publikacja przygotowana przez Główny Urząd Statystyczny przedstawia wybrane informacje o działalności podmiotów w obszarze kultury i dziedzictwa narodowego w Polsce oraz wskaźniki dotyczące uczestnictwa w przedsięwzięciach kulturalnych. GUS przypomina w opracowaniu, że podmioty wyznaniowe w Polsce są gestorem znacznej części zabytków w Polsce. Na terenie parafii katolickich w naszym kraju znajdują się różnego typu zabytki o charakterze sakralnym. Skala i różnorodność nieruchomych zabytków znajdujących się na terenie parafii katolickich w Polsce poddana jest od 2011 r. systematycznej obserwacji dzięki współpracy Głównego Urzędu Statystycznego z Instytutem Statystyki Kościoła Katolickiego SAC im. Witolda Zdaniewicza.

Badanie objęło najbardziej podstawowe informacje dotyczące nieruchomych zabytków parafialnych o charakterze sakralnym. Wśród kategorii zabytków wyróżniono: kościoły, dzwonnice, klasztory, kaplice, kaplice cmentarne, cmentarze, kapliczki przydrożne, figury przydrożne, krzyże przydrożne, a nawet kostnice. Lista parafii katolickich w Polsce, które objęto badaniem zabytków parafialnych za 2021 r., wyniosła 10 tys. 560 podmiotów oraz tzw. samodzielne ośrodki duszpasterskie skupione w 41 łacińskich diecezjach terytorialnych, Ordynariacie Polowym Wojska Polskiego oraz trzech eparchiach greckokatolickich. W badaniu przyjęto ustawową definicję zabytku jako „dzieła człowieka stanowiącego świadectwo minionej epoki, które posiada wartość historyczną lub artystyczną”. Źródłem informacji o stanie liczbowym zabytków dla publikacji GUS były parafie, które wypełniały formularz sprawozdawczy. Dane dotyczą stanu z 31 grudnia 2021 r.

Liczba nieruchomych zabytków sakralnych na terenie parafii wynosiła łącznie 33 tys. 932. Najliczniejszą kategorię z grupy zabytków parafialnych stanowiły kościoły, których było 8517, a następnie krzyże przydrożne (7063), kapliczki (6083) oraz figury przydrożne (2870). Jest też w tej kategorii 1978 dzwonnic, 424 klasztory, 865 cmentarnych kaplic, a nawet 247 zabytkowych kostnic. Najwięcej zabytków parafialnych (powyżej 3 tys.) znajdowało się w województwach małopolskim, mazowieckim, dolnośląskim oraz wielkopolskim. Natomiast najmniejsza ich liczba (poniżej 1 tys.) wystąpiła w województwie lubuskim i podlaskim.W kategorii „innych zabytków” najliczniejszą grupę (40 proc.) stanowiły zabytki takie jak plebania, organistówka, wikarówka czy dom parafialny.

Drugą pod względem liczebności grupę w kategorii „inne” (13 proc.) stanowiły takie zabytki jak: dom pielgrzyma czy sala katechetyczna. Kolejną grupę (12 proc.) stanowiły zabytki takie jak ogród, park, ogrodzenie, mur czy brama. Ponadto 11 proc. innych zabytków stanowią nagrobki, groby, grobowce, epitafia oraz figury grobowe.

Wpisanych do rejestru zabytków było 17 tys. 200 nieruchomych zabytków parafialnych, co stanowiło 50,7 proc. ogółu tej kategorii. Najczęściej do rejestru wpisane były kościoły (90,9 proc.), następnie kaplice cmentarne (83,5 proc.) oraz dzwonnice (79,7 proc.). Najrzadziej wpisane do rejestru zabytków były krzyże przydrożne (11,3 proc.), kapliczki przydrożne (24,3 proc.) oraz figury przydrożne (24,4 proc.). Do zwiedzania udostępnionych było 19 tys. 516 zabytków parafialnych, co stanowiło 57,5 proc. ogółu tej kategorii zabytków. Najczęściej udostępnione były kościoły (74,6 proc.), cmentarze (64,4 proc.) oraz kapliczki, figury i krzyże przydrożne (ok. 50 proc.). Najrzadziej dla zwiedzających udostępnione były kostnice (33,2 proc.), klasztory (38,4 proc.) oraz kaplice cmentarne (42,3 proc.).