Dziedzictwo rodu Poniatowskich

Rezydencja, położona w otulinie rezerwatu Ławice Kiełpińskie, rozciągającego się nad Wisłą, przyciąga miłośników dzikiej przyrody oraz samotnych wędrówek.

SIEDZIBA PRYMASA

To malownicze miejsce na swoją siedzibę wybrał niegdyś brat ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, biskup płocki Michał Jerzy Poniatowski, późniejszy prymas Polski. Osiadł blisko stolicy ze względu na swoją działalność polityczną prowadzoną u boku króla. W 1764 r. wszedł w skład rady gabinetowej polskiego władcy, a od 1768 r. był sekretarzem wielkim koronnym. Jabłonna była wówczas posiadłością biskupów płockich. W latach 1774–1776 za zgodą kapituły płockiej i Sejmu Rzeczypospolitej bp Poniatowski przeprowadził przejęcie dóbr na swoją prywatną własność, na drodze wymiany na równorzędne majątki w innych częściach kraju. Na znajdującym się dziś w Muzeum Narodowym w Warszawie portrecie z 1776 r., wykonanym przez Mateusza Tokarskiego, Michał Poniatowski w biskupim stroju chórowym spogląda z dumą, trzymając w dłoniach plany budowy pałacu w Jabłonnie. Zaprojektowanie nowej rezydencji pałacowo-parkowej zlecono Dominikowi Merliniemu, pierwszemu architektowi króla i Rzeczypospolitej, który zasłynął z rozbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie oraz Łazienek. Budowę nowej rezydencji w Jabłonnie rozpoczęto w 1774 r., w miejscu drewnianego dworu biskupów płockich.

Biskup Poniatowski zapraszał tu znamienitych gości. Rezydencja stanowiła przestrzeń wymiany myśli i dyskusji na temat bieżących wydarzeń, których był aktywnym uczestnikiem, a także często pierwszoplanową postacią. Brat króla wywarł ogromny wpływ na Kościół w Polsce w XVIII w., zwłaszcza w zakresie reform związanych z kształceniem duchowieństwa, ale także z powszechną edukacją. Piastował wysokie stanowiska w Komisji Edukacji Narodowej. Był również działaczem politycznym, odbywał liczne podróże po Europie. Zmarł 12 sierpnia 1794 r. w Warszawie jako ostatni prymas I Rzeczypospolitej.

REZYDENCJA KSIĘCIA JÓZEFA

Spadkobiercą dóbr prymasa został jego bratanek, książę Józef Poniatowski, polski generał, dowódca armii koronnej Rzeczypospolitej, naczelny wódz wojsk Księstwa Warszawskiego. Często bywał w Jabłonnie w latach 1798–1806. Jego osobisty apartament mieścił się na parterze prawej oficyny. Kiedy książę zginął tragicznie pod Lipskiem w 1813 r., rezydencja przypadła w udziale jego siostrze, Teresie Tyszkiewiczowej. Kolejną spadkobierczynią została Anna z Tyszkiewiczów Wąsowiczowa primo voto Potocka, która postanowiła, że pałac będzie miejscem pamięci księcia Józefa.

Od 1827 r. wjazd do parku zdobią dwie granitowe kolumny przywiezione tu z zamku krzyżackiego w Malborku. Pierwszą przebudowę rezydencja przeszła w 1837 r. według projektu Henryka Marconiego. W tym samym roku w pałacowym parku umiejscowiony został łuk triumfalny ku czci księcia Józefa Poniatowskiego. W 1944 r. pałac został spalony przez wojska niemieckie.

NOWI WŁAŚCICIELE

W rękach rodziny Potockich Jabłonna pozostawała do 1945 r., potem stała się własnością Skarbu Państwa. Odbudowa pałacu nastąpiła po wojnie według projektu Mieczysława Kuźmy, rekonstrukcja parku zaś – według projektu Gerarda Ciołka. Podczas odbudowy środkowej części pałacu przywrócono stan z końca XVIII w., natomiast w częściach bocznych pozostawiono partie dobudowane w pierwszej połowie XIX w., zmieniając ich elewacje.

Dawny pałac prymasa Poniatowskiego, z okalającym go parkiem i bogatą oranżerią, przyciąga piękną architekturą. Zaprasza także pasjonatów historii do odkrywania jego wnętrz i dziejów. W pałacu w Jabłonnie przygotowywano akcję wyzwolenia stolicy i całego kraju z hitlerowskiej okupacji.

Po II wojnie światowej pałac stał się własnością Polskiej Akademii Nauk. W 1995 r. powstał tu Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt, którego twórcą był prof. Jan Kielanowski.

Nagrywane tu były sceny ze znanych polskich filmów i seriali. Ojciec Mateusz przechadzał się ze swoim biskupem po pałacowym parku, Lucy Wilska z „Rancza” odbierała nagrodę, a Marta Mostowiak z „M jak miłość” miała swoje zaślubiny.