Elizeusz - uczeń Eliasza

Elizeusz uzdrawia Naamana – wodza Syryjczyków – z trądu. Dzięki temu poganin ów przyjmuje wiarę w Boga Izraela (2 Krl 5,1-19). Epizod ten jest wspomniany w Ewangelii św. Łukasza (por. Łk 4,27). Biblia wspomina także o interwencji proroka w tak zwykłej sprawie, jak odzyskanie pożyczonej głowicy od siekiery, która wpadła robotnikom do Jordanu (2 Krl 6,1-7). Inne wydarzenie jest związane z nieboszczykiem złożonym do jego grobu, który odzyskał życie po zetknięciu się z jego kośćmi. Wszystkie te opisy potwierdzają nie tylko różnorodność dzieł Elizeusza, lecz także władzy Boga nad wszystkimi aspektami ludzkiego życia i całej natury.

Jedno z opowiadań o Elizeuszu może budzić zgorszenie we współczesnym czytelniku. Chodzi o epizod podczas wędrówki proroka do Betel. Na jego spotkanie wybiegli chłopcy z tego miasta i naśmiewali się z jego łysiny. Reakcja proroka była ostra – „odwrócił się, spojrzał na nich i przeklął ich w imię Pańskie. Wówczas wypadły z lasu dwa niedźwiedzie i rozszarpały spośród nich czterdzieści dwoje dzieci” (2 Krl 2,24). Ze współczesnej perspektywy etycznej takie zachowanie nie pasuje do proroka, jednak to wydarzenie, podobnie jak inne, spełnia w ramach Ksiąg Królewskich ważną funkcję teologiczną; pokazuje, że wszystkie aspekty życia pozostaje pod władzą Boga. Zwierzęta i zjawiska naturalne zwykle pełnią w opowiadaniach funkcję znaków ochrony albo kary Bożej (por. lwy w 1 Krl 13 i 20).

W tym przypadku przesłanie jest takie, że ci, którzy szydzą z proroka, podobnego do proroka Elizeusza, są przeklęci. Prorokowi towarzyszą błogosławieństwo i przekleństwo. Opowiadanie kończy się podróżą Elizeusza do góry Karmel, miejsca triumfu Eliasza. Z góry Karmel Elizeusz udaje się do Samarii, siedziby władzy królewskiej.

PROROK ZAANGAŻOWANY W SPRAWY POLITYCZNE

Największych dzieł Elizeusz dokonał w sferze politycznej. Przyjmując płaszcz z włosia po Eliaszu, Elizeusz przejął także jego misję. Podobnie jak jego nauczyciel, był głęboko zaangażowany w politykę swej epoki, stale podejmował sprawy narodu. Według opowiadania z 2 Księgi Królewskiej, Elizeusz wskazał spragnionym wojskom Izraela ukryte źródła wody i przepowiedział im zwycięstwo nad Moabitami (3,15-25); ostrzegł króla izraelskiego przed ukrytymi niebezpieczeństwami, jakie mu groziły w wojnie z Aramejczykami (6,8-14). Pomógł też uniknąć klęski z rąk Syryjczyków (6,13-7,23), uczestniczył w obaleniu Ben Hadada z Damaszku (8,7-15).

Znaczna część działań politycznych Elizeusza bezpośrednio miała na celu skłonienie niewiernych królów do uznania suwerenności Boga w świecie. O tym, jak wielkie było znaczenie Elizeusza w społeczności izraelskiej, świadczy to, że doprowadził on do obalenia dynastii Omriego, która panowała wówczas w Królestwie Północnym. Na jego polecenie jeden z jego uczniów namaścił na króla Izraela dowódcę Jehu (841-814 r. przed Chr.) i zobowiązał go do wymordowania całego rodu znanego nam już króla Achaba z tejże dynastii (2 Krl 9,1-10; por. 1 Krl 19, 15-18).

Organizując ten przewrót, Elizeusz pragnął zapewnić wolność religii narodowej i usunąć pogaństwo, które od czasów Achaba panowało w Izraelu (2 Krl 10,18 nn). Jehu wypełnił wolę Elizeusza z całą bezwzględnością (por. 2 Krl 9, 11-10, 28). Miał on przy tym poparcie także ze strony Jonadaba, syna Rekaba, twórcy ugrupowania Rekabitów, którzy odznaczali się wielkim przywiązaniem do Jahwe i byli przeciwnikami kultury i religii kananejskiej. Rekabici prowadzili ponadto koczowniczy tryb życia, jak przodkowie narodu w czasach Mojżesza, i wstrzymywali się od picia wina (por. Jr 35, 2-19). Gdy Jehu jechał do Samarii z zamiarem zabicia rodziny królewskiej, Jonadab wyszedł mu na spotkanie. Doszło między nimi do rozmowy, w której obaj zapewnili się o wzajemnej życzliwości i wymienili serdeczny uścisk dłoni. Potem Jehu zaprosił Jonadaba do swego rydwanu i zabrał do Samarii, by mu pokazać swoją „gorliwość dla Jahwe” (2 Krl 10,15 n). Wygląda na to, że obalenie dynastii Omriego było wspólnym dziełem środowisk prorockich, Rekabitów i wojska z Jehu na czele. Postępowanie Jehu nie można uznać za wzór do naśladowania, ponieważ już sto lat później spotkało się z potępieniem ze strony proroka Ozeasza.

Inne podania ukazują, że Elizeusz cieszył się wielkim uznaniem króla judzkiego Jozafata (870-848), który wierzył, że „ma on słowo Jahwe” (2 Krl 3,12), i u króla izraelskiego Joasza (798-783), który zasięgnął u niego porady w sprawie prowadzenia wojny przeciw Moabitom (2 Krl 3, 12-20), a nawet odwiedził go na łożu śmierci (2 Krl 13,14-19). Podczas tych odwiedzin Joasz miał skierować do proroka słowa: „Mój ojcze, mój ojcze! Rydwanie Izraela i jego jeźdźca” (2 Krl 13, 14), które świadczą, że prorok uważany był nie tylko za nauczyciela, ale także za obrońcę narodu.

Anna Kuśmirek Autorka jest doktorem habilitowanym biblistyki. Wykłada na UKSW fot. ks. Henryk Zieliński/Idziemy Idziemy nr 29 (410), 21 lipca 2013 r.