Katyń jeszcze pamiętamy

Narodowe Centrum Kultury opublikowało raport prezentujący wstępne wyniki badania „Pamięć o zbrodni katyńskiej”. Z raportu dostępnego w internecie na www.nck.pl/badania wynika, że o zbrodni dokonanej w kwietniu 1940 r. na polskich jeńcach wojennych w Katyniu wie lub przynajmniej słyszało 90 proc. badanych Polaków. Czy pozostałe 10 proc. nie wie o niej nic? Można powiedzieć: całkiem nieźle. Warto jednak – jak przekonują współautorki badania Zuzanna Maciejczak i Marlena Modzelewska – porównać te i pozostałe wyniki badania z wynikami poprzednich dwóch: z 2007 r., kiedy na ekrany kin wszedł film „Katyń” Andrzeja Wajdy, oraz z 2010 r., przeprowadzonego krótko po katastrofie smoleńskiej. Oba te wydarzenia spowodowały nagły wzrost wiedzy o zbrodni katyńskiej. W 2007 r. wiedziało lub słyszało o niej 94 proc.; po katastrofie smoleńskiej deklarowało to aż 98 proc.

Po tych skokach świadomości, zwłaszcza po 2010 r. można było zaobserwować stopniowe obniżanie się wyników. Przez ostatnie siedem lat liczba tych, którym zbrodnia katyńska nie mówi nic, wzrosła o 8 proc. – Największą grupę wśród nich stanowią osoby w przedziale wieku 15-39 lat. Zmalał również odsetek tych, którzy deklarują dużą wiedzę, na rzecz tych, którzy słyszeli o zbrodni katyńskiej – mówi Zuzanna Maciejczak.

– To, co może cieszyć, to stopniowy wzrost świadomości, kto dopuścił się zbrodni w Katyniu. Na ZSRR wskazuje dziś 81 proc. pytanych. To w porównaniu z 2007 r. wzrost o 20 proc., przy spadku z 11 do 3 proc. opinii, że była to odpowiedzialność Niemców. Z kolei do 16 proc. stopniał poziom przekonania, że „nie jest to do końca ustalone” lub „trudno powiedzieć”. Największą świadomość o Rosjanach jako sprawcach zbrodni mają osoby starsze. Z kolei niepokojący w tej sprawie jest stan wiedzy ludzi młodych – wskazuje Marlena Modzelewska.

W badaniu okazało się, że dla aż 88 proc. spośród tych, którzy w ogóle kojarzą jakiekolwiek dzieła dotyczące zbrodni katyńskiej, film Wajdy jest jedynym istotnym kulturowym nośnikiem pamięci o zbrodni katyńskiej. Inne opracowania – filmy dokumentalne, książki o Katyniu, wiersze itp. – zostały dostrzeżone przez nie więcej niż 8 proc. odpowiadających. – Takie dzieła fabularne jak „Katyń” zawsze przebijają się do świadomości mocniej niż tysiące książek, jakie na temat Katynia wydano. Zwłaszcza że z czytelnictwem w Polsce nie jest najlepiej. Tak więc mnie to w ogóle nie dziwi. Wystarczy zajrzeć na naszą ministerialną stronę, żeby zobaczyć, ile rzeczy się dzieje wokół tego tematu, ile jest pozytywnie rozpatrywanych wniosków o dofinansowanie inicjatyw związanych z upowszechnianiem wiedzy o Katyniu – tłumaczy wyniki badania pytany o nie Jarosław Sellin, wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego. I rzeczywiście świadczą o tym ministerialne programy: „Patriotyzm jutra”, „Niepodległa”, „Miejsca pamięci narodowej za granicą”, czy inicjatywy IPN-owskiego Przystanku Historia. – Być może warto jednak, by powstały propozycje atrakcyjniejsze, dostosowane do recepcji młodzieży, które dotrą do większego grona, zwłaszcza młodych odbiorców. Może to także kwestia promocji – zastanawiają się autorki raportu.

Wśród wielu wniosków z badania warte uwagi są jeszcze przynajmniej dwa. Pierwszy: że pamięć o zbrodni katyńskiej, po latach milczenia i „kłamstwa katyńskiego”, jest dziś postrzegana jako pamięć oficjalna, o którą troszczą się instytucje państwowe. Być może dlatego jedynie 4 proc. odpowiadających deklaruje, że osobiście Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej 13 kwietnia jakkolwiek upamiętnia.

Wniosek drugi, równie smutny: aż 36 proc. badanych uważa, że zbrodnia katyńska miała mały, bardzo mały lub żaden wpływ na powojenne losy Polski. W ciągu ostatnich 10 lat skala przekonanych o wyraźnym wpływie zmalała z 75 do 63 proc. – Te wyniki pokrywają się z wynikami badań pokazujących, że zainteresowanie historią przejawia od lat niezmiennie ok. 75 proc. Polaków – konstatuje Zuzanna Maciejczak. Mamy więc nad czym pracować, gdy chodzi o utrzymanie pamięci Katynia.

Badanie „Pamięć o zbrodni katyńskiej” przeprowadziła na zlecenia NCK firma PBS w dniach 25-27 sierpnia na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie tysiąca Polaków w wieku 15+. Zrealizowano je w ramach zapoczątkowanej przez NCK w 2007 roku kampanii „Pamiętam. Katyń 1940”. Całościowy raport z tegorocznego badania przygotowywany jest na Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej 13 kwietnia 2018 r.