Świat po wyborach

Z dr. Grzegorzem Kostrzewą-Zorbasem, politologiem i amerykanistą, rozmawia Irena Świerdzewska

Amerykanie mogli wybierać tylko pomiędzy dwoma kandydatami, kampania obnażyła słabość kandydatów, a wygrał ten, który zdobył mniejszą liczbę głosów – czy można powiedzieć, że w USA zwyciężyła demokracja?

Gdyby w Polsce zdarzyła się sytuacja wygranej kandydata z mniejszą liczbą głosów, to pewnie wybuchłyby rozruchy w obronie demokracji. Sami Amerykanie nie zadają sobie pytania, czy demokracja zwyciężyła, ponieważ demokracja jest tam oczywistością. Inna sprawa, że w amerykańskim ustroju demokratycznym jest pewna liczba wad, z których Amerykanie zdają sobie sprawę i niektóre z nich naprawiają. Największą zaletą amerykańskiego systemu cywilizacji, ustroju politycznego i procedur demokratycznych nie jest doskonałość, ale zdolność do samonaprawy. Wadą jest kolegium elektorów, i to właśnie w nim układ sił nie jest adekwatny do siły głosu wyborców. Taka sytuacja wygranej kandydata z mniejszą liczbą głosów zdarza się po raz piąty w historii USA, przy czym trzy przypadki miały miejsce w XIX w., kolejny zaś w roku 2000. Ruch na rzecz naprawy systemu wyborczego nasili się po ostatnich wyborach jeszcze bardziej. Kto pyta, czy w USA zwyciężyła demokracja, tak naprawdę pyta o demokrację w swoim kraju.

Wybór Trumpa komentuje się jako koniec międzynarodowego pokoju w Europie, nad którym czuwał Waszyngton. Czy rzeczywiście?

Na razie wiemy to, co Donald Trump powiedział w kampanii wyborczej. Wielu obserwatorów i polityków ma nadzieję, że Trump wykona długą serię łamania obietnic wyborczych. Z tą najbardziej wyrazistą zapowiedzią, jaką jest postawienie warunków wszystkim sojusznikom USA, że mają płacić za bezpieczeństwo, nie do wspólnego budżetu NATO, ale bezpośrednio Ameryce. Inaczej USA wycofa gwarancje bezpieczeństwa i wojska z ich terytoriów. Inna zapowiedź Trumpa, szczególnie ważna dla Polski, UE i innych struktur, do których Polska należy, to zapowiedź odrzucania porozumień o wolnym handlu i innych rodzajach współpracy gospodarczej między USA a UE. Trump zapowiada także odrzucenie, dosłownie „podarcie”, innych wynegocjowanych, a jeszcze nieratyfikowanych umów, w szczególności partnerstwa Pacyfiku z grupą państw Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej oraz Australią i Nową Zelandią. Także porozumień, które już obowiązują od dawna, jak Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (NAFTA) między USA a Kanadą i Meksykiem. Do tego Trump zapowiadał wycofanie USA ze Światowej Organizacji Handlu, czyli ostatniej linii obrony przed rozpadem światowej gospodarki na bloki otoczone murami i najeżone bronią, wymierzoną w inne bloki. Taki stan światowa gospodarka miała w latach 30. XIX w., i ten rozpad był jedną z przyczyn wybuchu II wojny światowej.

Czy Stany Zjednoczone mogą też wycofać się z ustaleń ostatniego szczytu NATO, wzmocnienia wschodniej flanki z bazami amerykańskimi w Polsce – bo przecież Trump nie ukrywa sceptycyzmu wobec członkostwa USA w NATO?

Niekoniecznie tak się stanie. Ustalenia szczytu NATO są już w fazie realizacji, a zaprzysiężenie Trumpa ma nastąpić 20 stycznia 2017 r. Jest jeszcze wiele faktów, które mogą powstrzymać go przed taką decyzją. Trump mógłby taki krok uznać za dramatycznie szkodliwy dla wizerunku USA. Ale może też uznać, że taka demonstracja jest Ameryce potrzebna, i okręty płynące do Europy dostaną rozkaz zawrócenia na Północnym Atlantyku. W historii polityki USA zdarzały się podobne posunięcia.

Podnosił Pan, że Trump nie pełnił żadnych urzędów jako polityk, a on sam nie ukrywa podziwu dla Putina. Jak to wróży w polityce USA wobec Rosji?

USA w ostatnich latach miały serię porażek w stosunkach z Rosją, najnowsza to wojna w Syrii, gdzie Rosja robi co chce, a USA prawie nic. Brak doświadczenia Trumpa, a także brak w jego otoczeniu osób dobrze wykształconych i przygotowanych w dziedzinie polityki zagranicznej, to powody do poważnych obaw. W drużynie Trumpa jest spora grupa byłych generałów, admirałów i oficerów służb specjalnych, ale ich poglądy na politykę zagraniczną nie są znane albo nie są uwiarygodnione prowadzeniem polityki nawet w małej skali. Walka nie jest polityką. Z tego nie wynika nic dla przewidywań co do programu i skuteczności polityki Trumpa wobec Rosji.

Jakie więc płyną stąd wnioski dla nas? Co możemy zrobić, by poprawić nasze bezpieczeństwo?

Polska musi być bardziej niezależna sama, jak i poprzez instytucje, organizacje, w których ma głos decyzyjny. Moc wpływu Polski w Unii Europejskiej wzrośnie po wyjściu Wielkiej Brytanii. Brexit oznacza zmniejszenie potencjału UE zwłaszcza w sprawach bezpieczeństwa, ale dla Polski oznacza także więcej władzy i więcej odpowiedzialności. Powinniśmy przygotowywać ten równoległy dla Polski filar bezpieczeństwa, obok wzmacniania własnego narodowego potencjału obronnego. W sprawach gospodarczych UE powinna przejąć rolę światowego lidera w tworzeniu różnych porozumień ekonomicznych służących rozwojowi współpracy międzynarodowej, handlu, inwestycji. Unia Europejska nie negocjuje takiego porozumienia z Chinami, największą gospodarką świata co do wielkości realnej, więc powinna takie negocjacje pilnie zacząć.