27 VI 1943: Zmarł bp Edward O`Rourke

Pierwszy w dziejach diecezji gdańskiej jej ordynariusz bp Edward Aleksander O’Rourke zmarł przed 70 laty w Rzymie. Pochodził ze starej rodziny irlandzkiej, która na przełomie XVII i XVIII wieku, wskutek prześladowań ze strony angielskich protestantów, opuściła ojczyznę i udała się do Francji. Stamtąd Kornel, dziadek późniejszego biskupa, w połowie XVIII wieku przybył do Rosji, wstąpił do wojska Katarzyny II i dał początek inflanckiej gałęzi rodu. Jego syn Michał, który był ziemianinem, oficerem rosyjskiej Marynarki Wojennej, ożenił się z Angeliką Bochwicówną. Ze związku tego 26 października 1876 roku w majątku Basin k. Nowogródka przyszedł na świat ich syn Edward Aleksander. Początkowo nic nie wskazywało, że będzie duchownym. Uczęszczał co prawda do słynnego Gimnazjum Jezuitów w Chyrowie, ale po maturze odbył studia na Wydziale Handlu i Mechaniki w Rydze. Następnie na uniwersytecie we Fryburgu Szwajcarskim studiował prawo, potem w Innsbrucku teologię.

Dopiero w 31. roku życia w Kownie przyjął święcenia kapłańskie. Został profesorem historii Kościoła oraz wykładowcą języków francuskiego i niemieckiego w seminarium duchownym w Petersburgu, a w 1911 roku proboszczem parafii św. Stanisława. Prowadził tam duszpasterstwo w językach rosyjskim, polskim, litewskim, angielskim i niemieckim. W 1917 roku został komisarzem biskupim, wikariuszem generalnym diecezji mińskiej, i na tym stanowisku doświadczył licznych represji ze strony bolszewików.

Biskupem reaktywowanej wówczas diecezji ryskiej został mianowany 29 września 1918 roku przez papieża Benedykta XV. Sakrę przyjął w katedrze wileńskiej 15 grudnia 1918 roku z rąk abp. Jerzego Matulewicza. Okazał się dobrym organizatorem. Dbał zwłaszcza o rozwój szkolnictwa, a także działał na rzecz zawarcia Konkordatu między Łotwą a Stolica Apostolską. Aby umożliwić objęcie biskupstwa przez Łotysza, w 1920 roku złożył rezygnację z urzędu. Papież powierzył mu wtedy funkcję delegata apostolskiego na kraje bałtyckie.

W 1922 roku został administratorem apostolskim Wolnego Miasta Gdańska. Kiedy w zawartym w 1925 roku Konkordacie przyjęte zostało sformułowanie, że „uprawnienia Nuncjusza Apostolskiego w Polsce obejmują także terytorium Wolnego Miasta Gdańska”, rozpętała się burza, przede wszystkim wśród gdańskich księży, którzy uważali, że takie postawienie sprawy spowoduje na tym trudnym terenie konflikty między Niemcami i Polakami. Powstała wtedy myśl, aby w Gdańsku powstała diecezja zależna wprost od stolicy Apostolskiej. Ideę tę udało się zrealizować 30 grudnia 1925 roku. Bp O’Rourke został pierwszym ordynariuszem diecezji gdańskiej. Uroczysty ingres odbył 1 czerwca 1926 roku do pocysterskiego kościoła w Oliwie, który podniesiono do rangi katedry.

Bp O’Rourke utworzył wszystkie najważniejsze instytucje diecezjalne, przeprowadził pierwszy synod diecezjalny. Za jego rządów wzrosła liczba katolików, duchownych, zbudowano 12 kościołów bądź kaplic. Z upoważnienia Stolicy Apostolskiej bp O’Rourke erygował w październiku 1937 roku dwie polskie parafie personalne – przy kościele Chrystusa Króla w Gdańsku i św. Stanisława we Wrzeszczu. Decyzja ta spowodowała nagonkę na biskupa ze strony nacjonalistów niemieckich, ale także senatu gdańskiego oraz niektórych kapłanów i wiernych niemieckich. Szczególnie niewygodne okazały się jego kazania skierowane przeciwko ideologii narodowosocjalistycznej. I znowu – podobnie jak to było na Łotwie – kierując się dobrem Kościoła doszedł do wniosku, że opuści biskupstwo gdańskie. W maju 1938 roku Stolica Apostolska przyjęła jego argumentację i zwolniła go z obowiązków w Gdańsku.

Biskup opuścił Gdańsk i przeniósł się do Poznania. W czasie II wojny światowej dotarł do Rzymu, gdzie zmarł 27 czerwca 1943 roku. Pochowany został na cmentarzu Campo Verano. W 1972 roku jego prochy sprowadzono do krypty grobowej biskupów gdańskich w katedrze oliwskiej.

Wojciech Świątkiewicz Idziemy nr 25 (406), 23 czerwca 2013 r.