Prawo do urlopu

Czy wybór terminu urlopu jest prawem pracownika?

Zacznijmy od tego, że prawo do corocznego płatnego urlopu zostało przyznane pracownikom w Konstytucji RP. Zasadą jest udzielanie urlopu zgodnie z planem urlopowym ustalanym przez pracodawcę. Dla takiego planu nie została przewidziana żadna szczególna forma – może to być tabelka w Excelu. Nie ma również ustawowego terminu jego sporządzenia, natomiast wydaje się rozsądne, żeby był to koniec poprzedniego roku. W ten sposób nowy rok rozpoczyna się już z planem urlopów.

Pracodawca ma obowiązek zapoznać się z wnioskami pracowników, w których wskazują oni preferowane przez siebie terminy, ale nie ma obowiązku ich uwzględnić. I ta sytuacja, jak się wydaje, rodzi najwięcej kontrowersji po stronie pracowników.

To znaczy, że pracodawca ma prawo wysłać pracowników na urlop, kiedy jest to dla niego dogodne?

Odnośnie do bieżącego urlopu wypoczynkowego w tej sprawie jest spór. Poglądy doktryny i orzecznictwa są tu zróżnicowane. Najbardziej propracownicze podejście jest takie, że pracodawca nie ma prawa zmusić do wykorzystania bieżącej części urlopu we wskazanym przez siebie terminie, szczególnie jeśli nie został wcześniej sporządzony plan urlopów. Jednak weźmy taki przykład: przerwa technologiczna w dużym zakładzie produkcyjnym. Jeśli pracownicy powiedzą, że nie chcą urlopu w czasie przerwy, to pracodawca będzie musiał wypłacić im postojowe, a potem i tak będzie zobowiązany udzielić im urlopu, i to w sytuacji, gdy ich praca będzie potrzebna.

A co w przypadku urlopu zaległego?

Jeśli chodzi o urlop zaległy, który powinien zostać wykorzystany do 30 września kolejnego roku, nie ma tylu kontrowersji. Pracodawca ma prawo wyznaczyć pracownikowi termin wykorzystania urlopu. Pamiętać jednak trzeba, że stosunki pracodawca-pracownik powinny opierać się na konsensusie. Moim zdaniem w takiej sytuacji pracodawca powinien zapytać pracownika o jego preferencje co do daty urlopu albo zaproponować mu kilka opcji. Niemniej jeśli pracownik nie wyraża zgody i chce wypoczywać w innym czasie, a wskazany przez niego termin jest nie do zaakceptowania dla pracodawcy z przyczyn obiektywnych, to ten może mu wskazać konkretny termin.

Pracownik może zażądać urlopu?

Pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu wypoczynkowego na wniosek rodzica wracającego do pracy po urlopie macierzyńskim lub ojcowskim. Czyli można niejako „przedłużyć” czas związany z rodzicielstwem, biorąc urlop wypoczynkowy.

Czy już po podpisaniu wniosku pracodawca może zmienić termin urlopu?

Tak, jest to uprawnienie pracodawcy. Może on nawet odwołać pracownika z już rozpoczętego urlopu. Jeśli pomimo cofnięcia urlopu pracownik uda się na wypoczynek, mogą go czekać konsekwencje dyscyplinarne czy porządkowe. W przypadku wniesienia sprawy do sądu sprawdza się, czy przyczyny wycofania urlopu były uzasadnione.

Kto zapłaci za poniesione koszty?

Jeżeli pracownik już wyjechał i został zawrócony, kodeks pracy mówi wprost, że pracodawca ma obowiązek zwrócić mu poniesione koszty. W przypadku przesunięcia urlopu z przyczyn leżących po stronie pracodawcy kwestia zwrotu kosztów nie jest uregulowana, przy czym wskazuje się, że przez analogię należy stosować przepis dotyczący odwołania z urlopu. A zatem pracodawca ma obowiązek pokryć koszty, które pracownik poniósł.

W jakich sytuacjach możliwe jest otrzymanie ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop?

Wówczas, gdy urlop nie zostanie wykorzystany do czasu rozwiązania lub wygaśnięcia umowy o pracę. Od kilku lat mamy w kodeksie pracy przepis, który daje pracodawcy wyraźne uprawnienie do skierowania pracownika na urlop w okresie wypowiedzenia. Pracodawcy gremialnie z tego korzystają.

Czy pracownik musi wziąć dwa tygodnie urlopu ciągiem?

Zasadą jest udzielanie co najmniej jednej części urlopu, która trwa nieprzerwanie 14 dni kalendarzowych. To wymóg ustawowy, wynikający z kodeksu pracy. Chodzi o zapewnienie pracownikom odpowiedniej regeneracji sił.

Zaczynamy karierę zawodową z 20 dniami urlopu. Od kiedy przysługuje nam 6 dni więcej?

Te 26 dni urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi z dziesięcioletnim stażem. Do stażu wlicza się także czas nauki. W przypadku szkoły wyższej jest to osiem lat, czyli trzeba jeszcze dwa lata popracować. Szkoła zasadnicza daje trzy lata stażu, średnia zawodowa – pięć, a liceum ogólnokształcące – cztery. Okresy nauki nie sumują się, tzn. jeśli ktoś skończył liceum zawodowe, a potem poszedł na studia, to jego staż „na starcie” wynosi osiem lat.

Ile dni na wypoczynek mają osoby pracujące na część etatu?

Zacząć trzeba od tego, że pracownikowi zatrudnionemu na pół etatu przysługuje proporcjonalnie niższy urlop, a więc np. trzynaście dni po osiem godzin. Pracownicy często pytają, ile mają dni urlopu, np. pracując na pół etatu, od poniedziałku do piątku po cztery godziny. Ponieważ pracodawca udziela urlopu na te dni, które są dniami pracy zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, to jeśli ktoś pracuje codziennie, de facto przysługuje mu urlop na 26 dni, ale czterogodzinnych. Jeśli pracuje np. dwa dni po osiem godzin, a jeden dzień cztery godziny, to udziela się urlopu tygodniowego na dwa dni ośmiogodzinne i jeden dzień czterogodzinny i w ten sposób pomniejsza się pulę godzin przysługującego urlopu o 20 godzin. A pozostałe dni i tak nie są dniami pracy. Zatem urlopy przelicza się w rozbiciu na godziny.

A gdy ktoś zaczyna pracę w środku roku, to ile urlopu pozostaje mu do wykorzystania?

Zależy, czy pracował gdzieś wcześniej, czy nie. Jeżeli u poprzedniego pracodawcy wykorzystał część urlopu, to niewykorzystana część przysługuje mu u kolejnego pracodawcy. Ale jeśli wcześniej wykorzystał cały urlop, to już nie ma takiego uprawnienia. Dlatego w świadectwie pracy wpisuje się, ile dni urlopu zostało wykorzystane. Z kolei gdy ktoś kończy szkołę czy studia i wchodzi na rynek pracy, to za każdy miesiąc przysługuje mu 1/12 wymiaru urlopu, tzn. jeśli zaczyna pracę od września, ma do wykorzystania 4/12 wymiaru urlopu.

Jakie zasady obowiązują w przypadku umów-zleceń?

Wszystkie powyższe zasady dotyczą umów o pracę. W przypadku zlecenia to zależy od zapisów w umowie cywilnoprawnej.

Jakie są najczęstsze spory sądowe dotyczące prawa do wypoczynku?

Kwestie związane z urlopem na żądanie, czyli tymi czterema dniami, których nie wpisujemy do planu urlopów. Przepis zdaje się wskazywać, że pracownik w każdym momencie, gdy złoży wniosek, ma prawo do tego urlopu. Ale w dalszym ciągu to pracodawca musi mu go udzielić. Nie może być tak, że pracownik informuje post factum: „Dziś zaspałem, chcę urlopu na żądanie”. Co do zasady powinien otrzymać zgodę przed rozpoczęciem urlopu. Ponadto w szczególnie uzasadnionych okolicznościach pracodawca ma prawo odmówić udzielenia urlopu na żądanie, jeśli nieobecność pracownika spowoduje znaczną trudność czy szkodę.

A kto ma prawo do skorzystania z wczasów pod gruszą?

Dotyczy to zakładów pracy, w których działa Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych. Kwota dofinansowania zależy od sytuacji materialnej konkretnych osób. Pracodawca ustala, jaką całkowitą pulę pieniędzy przeznacza w danym roku na „gruszę”. ZFŚS jest obowiązkowy w budżetówce, ale może również funkcjonować w sektorze prywatnym. Innym rodzajem dofinansowania jest świadczenie urlopowe, którego uzyskanie jest jednak uzależnione od wzięcia przez pracownika urlopu, który będzie trwał co najmniej 14 dni kalendarzowych. Szczegóły tych świadczeń powinny być określone w przepisach wewnątrzzakładowych.