Słowa Jezusa spoza Ewangelii

Takich zdań można zebrać co najmniej kilkaset. Ich zbiór starcza na książkę. W nauce noszą one nazwę „agrafa” (liczba pojedyncza „agrafon” ), co po grecku oznacza ‘niezapisane’, czyli niezapisane w Ewangeliach.

Byłoby to bardzo ważne, gdyby nie to, że ogromną większość tych zdań przypisano Jezusowi bezpodstawnie. Są wśród nich rozmaite późniejsze przeróbki, parafrazy, streszczenia i rozwinięcia zdań autentycznych. Są zdania przypisane Jezusowi przez pomyłkę, np. zdania z listów św. Pawła. Są rozmaite zmyślenia, czasem pobożne i naiwne, czasem sekciarskie i tendencyjne. Zwłaszcza sekty gnostyckie powoływały się na rzekome słowa Jezusa, którymi chciały podeprzeć swoje doktryny.

Jest jednak jasne, że ewangeliści nie uwzględnili wszystkich wypowiedzi Jezusa, jakie były w ustnym obiegu. Niektóre z nich mogły być pamiętane na tyle długo, że zapisali je autorzy późniejsi. Wybranie takich autentycznych zdań jest trudne i musi być subiektywne, gdyż przypuszczalnie stanowią tylko kilka procent wszystkich przekazów. Badacze różnią się w opiniach.

Z drugiej strony niektóre wypowiedzi z późniejszych źródeł są pod względem treści i formy na tyle bliskie wypowiedziom Jezusa z Ewangelii, że można przypuszczać, iż faktycznie wyszły z Jego ust. Analogie polegają zwłaszcza na strukturze wypowiedzi (paralelizmy i antytezy), na typowych tematach i zwrotach, na zaskakującym i aforystycznym brzmieniu. Wybór i przekład takich zdań przedstawię poniżej.

Zdania takie doszły do nas rozmaitymi drogami. Pierwsza grupa to zdania Jezusa zacytowane przez inne niż Ewangelie księgi Nowego Testamentu. Obok stoją zdania, które figurują tylko w niektórych starożytnych rękopisach samych Ewangelii. Liczne wypowiedzi Jezusa znajdziemy w naśladujących Ewangelie baśniowych apokryfach. Spotkamy je też w rozmaitych dziełach starożytnych autorów chrześcijańskich i sporadycznie gdzie indziej.

W Nowym Testamencie

Na objawienia od Chrystusa powołuje się Apokalipsa św. Jana, ale tam chodzi o pouczenia w wizji, a nie o wspomnienia o Jezusie ziemskim. Dzieje Apostolskie i listy apostolskie oczywiście nawiązują do nauk Jezusa, ale tylko czasami cytują wprost zdania skądinąd nieznane. Te są oczywiście bardzo bliskie zdaniom z Ewangelii.

„Jan zanurzał w wodzie, ale wy zostaniecie zanurzeni w Duchu Świętym, po niewielu dniach” (Dz 1,5 – nie tłumaczę „chrzcił”, bo nie chodzi o sakrament chrztu.

„Nie do was należy poznanie czasów i pór, które Ojciec wyznaczył swoją władzą” (Dz 1,7).

„Szczęśliwiej jest raczej dawać niż brać” (Dz 20,35).

„Żona niech się nie rozłącza z mężem (a gdyby się rozłączyła, niech pozostanie niezamężna lub też pogodzi się z mężem); a mąż niech nie odrzuca żony” (1 Kor 7,10-11 – słowa w nawiasie to zapewne komentarz św. Pawła).

„Tak i Pan rozporządził, żeby głoszący dobrą nowinę żyli z dobrej nowiny” (1 Kor 9,14).

„Oto przychodzę jak złodziej; szczęśliwy czuwający i strzegący swoich szat, by nie chodził nagi i by nie oglądano jego bezwstydu” (Ap 16,15 – tym razem nie jest to zdanie z wizji).

Dodatki z rękopisów

Pierwotne brzmienie Nowego Testamentu znamy ze starożytnych rękopisów. Niektóre rękopisy Ewangelii zawierają rozmaite dopiski. Przypuszczalnie było tak, że znając jakieś ciekawe zdanie Jezusa, przepisywacz dorzucał je do tekstu. Mogą to być wypowiedzi autentyczne. Najwięcej dostarcza ich rękopis oznaczany D („kodeks Bezy”). Pochodzi on z VI w., ale jest oparty na dużo wcześniejszych.

„Wy zaś starajcie się wzrosnąć z małego, a z większego się pomniejszyć” (po Mt 20,28).

„Tego samego dnia, ujrzawszy kogoś pracującego w szabat, powiedział mu: »Człowieku, jeśli wiesz, co czynisz, jesteś błogosławiony, jeśli zaś nie wiesz, podlegasz klątwie i naruszasz prawo«” (po Łk 6,4).

„Nie wiecie, jakiego jesteście ducha” (po Łk 9,55).

„Syn Człowieczy nie przyszedł bowiem, by pozbawić ludzi życia, lecz by je uratować” (po Łk 9,56).

„Ja bowiem przyszedłem między was nie jako ten, kto leży, ale jako ten, kto usługuje; a wy macie wzrastać w mojej służbie, jak ten, kto usługuje” (po Łk 22, 27).