Apokryfy
Powieściowe utwory na temat życia Jezusa i apostołów z założenia czerpały z Nowego Testamentu, ale dodając do niego mnóstwo fantazji. Powstawały po prawdziwych Ewangeliach, od II w. począwszy. Część świadomie fałszowała tradycję o Jezusie, po to mianowicie, by promować poglądy sekciarskie, a zwłaszcza gnostyckie. Co parę lat gazety robią z nich sensację. Danych wartościowych jest więc w apokryfach bardzo niewiele.
Pewnym wyjątkiem jest tzw. Ewangelia Tomasza. Jest to znaleziony w Egipcie koptyjski przekład utworu greckiego z II w. Ma charakter luźnego spisu ponad stu krótszych i dłuższych wypowiedzi Jezusa. Większość z nich to warianty relacji czterech Ewangelii. Niektóre to przeróbki gnostyckie. Kilka jednak można uznać za prawdziwe słowa Jezusa. Część z nich znana jest też z cytatów u autorów starożytnych i z innych papirusów.
Jest jasne, że ewangeliści nie uwzględnili
wszystkich wypowiedzi Jezusa,
jakie były w ustnym obiegu
„Człowiek podobny jest do rozumnego rybaka. Gdy ten zarzucił swoją sieć w morze, wyciągnął mnóstwo małych ryb. Wśród nich znalazł rozumny rybak dużą, ładną rybę. Wyrzucił wszystkie małe ryby do morza, bez trudu wybierając dużą rybę” (Ewangelia Tomasza 8; ryba przedstawia zapewne królestwo Boże).
„Lekarz nie leczy tych, którzy go znają” (Ewangelia Tomasza 31; uzupełnienie do Mk 6,4).
„Bądźcie przechodniami” (Ewangelia Tomasza 42).
„Rozłupcie drzewo, a ja tam jestem; podnieście kamień, a znajdziecie mnie tam” (Ewangelia Tomasza 77).
„Kto jest blisko mnie, jest blisko ognia, a kto jest daleko ode mnie, jest daleko od królestwa” (Ewangelia Tomasza 82).
„Jeśli macie pieniądze, nie pożyczajcie ich na procent, lecz dajcie temu, od którego nie dostaniecie ich z powrotem” (Ewangelia Tomasza 95).
„Biada im, faryzeuszom, podobni są do psa leżącego w bydlęcym żłobie, co ani nie je, ani bydłu jeść nie daje” (Ewangelia Tomasza 102).
„Królestwo Ojca rozszerza się na ziemi, a ludzie go nie widzą” (Ewangelia Tomasza 113).
„A weselcie się tylko wtedy, gdy na swojego brata patrzycie z miłością” (Ewangelia Hebrajczyków, cytat u św. Hieronima, w komentarzu do Ef 5,4).
„Nawet u proroków, po tym, jak zostali namaszczeni Duchem Świętym, znalazło się słowo grzeszne” (Ewangelia Nazarejczyków, u św. Hieronima, Przeciw Pelagiuszowi 3,2).
„Sam da wam odzienie wasze” (papirus Oxyrhynchos 655, dodatek do pokrewnych tekstów z Mt 6,25-34).
„Kto dziś jest daleko, jutro może być blisko was” (papirus Oxyrhynchos 1224, dodatek do Mk 9,40).
„Ci, którzy byli ze mną, nie zrozumieli mnie” (Dzieje Piotra 10).
Inne utwory
W utworach chrześcijańskich z II-III w. szansa na znalezienie autentycznego zdania Jezusa przechowanego przez tradycję ustną jest oczywiście większa niż u późniejszych. Takie przede wszystkim cytuję.
„Niech twoja jałmużna przesiąknie potem twoich rąk, zanim będziesz wiedział, komu ją dać” (Didache 1,6; por. Syr 12,1-7).
„Będą rozdarcia i stronnictwa” (św. Justyn, Dialog z Żydem Tryfonem 35,3; po grecku brzmi to: Esontai schismata kai haireseis, co dało potem terminy „schizma” i „herezja” w języku kościelnym).
„Jak was zastanę, tak was osądzę” (św. Justyn, Dialog z Żydem Tryfonem 47,5; wersja z liturgicznej tradycji syryjskiej: „Jak was zastaną, tak was zabiorą”, może być wcześniejsza).
„Bądźcie biegłymi bankierami” (św. Klemens Aleksandryjski, Kobierce 1,177,2; autor wyjaśnia kilkakrotnie, że chodzi o umiejętność odróżniania monet prawdziwych od fałszywych, a więc prawdy i dobra od fałszu i zła).
„Proście o wielkie, a małe zostaną wam dołożone” (św. Klemens Aleksandryjski, Kobierce 5,158,2; por. Mt 6,33; Łk 12,31).
„Kto nie został wystawiony na próbę, nie osiągnie królestwa niebieskiego” (Tertulian, O chrzcie 20, 2; autor podaje, że to zdanie znalazł w Ewangelii, w opisie modlitwy w Ogrójcu).
„Nie posiadajcie niczego na ziemi” (św. Efrem, Testamentum).
„Kiedy upadniesz, wstań, a uratujesz się” (z liturgii greckiej).
„Nie przyszedłem, by ująć z Prawa Mojżesza, lecz by dodać do Prawa Mojżesza” (Talmud babiloński, traktat Szabat 116ab).
 |
Michał Wojciechowski |
Co? Gdzie? Kiedy?
