Niemal dziewięć na dziesięć osób dzieli się z najbliższymi święconym jajkiem (89%), podobny odsetek deklaruje, że w ich rodzinach święci się pokarm w Wielką Sobotę (86%), prawie trzy czwarte dorosłych Polaków zachowuje post w Wielki Piątek (72%), a ponad połowa przystępuje do spowiedzi wielkanocnej (53%) - wynika z badań przeprowadzonych przez CBOS - „Wielki Post i Wielkanoc 2024 r.”.
Celem analizy jest zobrazowanie zmian jakie zachodzą w kultywowaniu tradycyjnych zwyczajów świątecznych przez Polaków.
Zatrzymanie spadkowych tendencji
Tegoroczne badanie CBOS wykazuje zatrzymanie spadkowych tendencji, które można było zaobserwować w 2022 roku w przypadku większości praktyk związanych z Wielkim Postem i Wielkanocą, jednak religijne praktyki, takie jak spowiedź wielkanocna czy udział w kościelnych obchodach Triduum Paschalnego, są praktykowane przez połowę lub mniej Polaków. Niemniej jednak, w znaczącej większości rodzin wciąż praktykuje się tradycję święcenia pokarmów w Wielką Sobotę i dzielenia się nimi z bliskimi przy świątecznym stole. Wydaje się zatem, że zwyczaje wielkanocne w niektórych domach są kontynuowane niezależnie od stopnia religijności domowników, a Polacy utrzymują te tradycje mimo coraz mniejszego zaangażowania w praktyki religijne.
Rodzinne święta
Według badania CBOS, dla dwóch trzecich Polaków Wielkanoc to przede wszystkim święta rodzinne (65), a niemal równie często jako przeżycie religijne (39), lub okazja do spotkań z przyjaciółmi (10%). Pozostałe wymienione w pytaniu możliwości wskazały niewielkie grupy badanych.
W porównaniu z poprzednim badaniem z 2022 roku, zaobserwowano spadek odsetka osób, które wskazywały, że Wielkanoc to głównie święto rodzinne (o 3 punkty procentowe), oraz przeżycie religijne (o 5 punktów). Jednocześnie zwiększył się udział respondentów, dla których święta wielkanocne stanowią miłą tradycję (o 3 punkty procentowe), oraz okazję do spotkań z przyjaciółmi (o 2 punkty).
Kultywowanie tradycji
Niemal trzy czwarte dorosłych mieszkańców Polski przestrzega postu w Wielki Piątek (72), co odpowiada poziomowi zanotowanemu dwa lata temu. Odsetek osób, które przyznają się do posypywania głowy popiołem w Środę Popielcową, zmniejszył się o 5 punktów procentowych, jednak wciąż niemal co druga osoba (49. Praktycznie nie zmienił się również odsetek badanych, którzy uczestniczą w nabożeństwie drogi krzyżowej lub gorzkiego żalu, które praktukują ponad dwie piąte dorosłych Polaków (42). W związku z tym, podczas gdy w latach 2020-2022 odnotowano znaczny spadek praktyk wielkopostnych i wielkanocnych o charakterze religijnym wśród Polaków, w ostatnich dwóch latach zmiany te są niewielkie, a w niektórych przypadkach nawet nie występują.
Kto praktykuje?
Według badań CBOS, to kobiety częściej niż mężczyźni uczestniczą osobiście w praktykach wielkopostnych i wielkanocnych. Z wiekiem coraz więcej osób decyduje się na praktyki związane z Wielkim Postem i Wielkanocą. Co ciekawe, 27% ankietowanych deklarujących, że w ogóle nie chodzą do kościoła, zachowuje post w Wielki Piątek. Z kolei im większe miasto, tym mniejszy udział mieszkańców w tych zwyczajach. Osoby o wykształceniu podstawowym i zawodowym częściej kontynuują te tradycje niż osoby z wykształceniem wyższym. Wśród kadry zarządzającej, specjalistów, pracowników biurowych oraz uczniów i studentów odnotowuje się najniższe odsetki praktyk wielkopostnych i wielkanocnych. Natomiast rolnicy, pracownicy niewykwalifikowani i emeryci częściej niż inni deklarują przestrzeganie tych zwyczajów. Osoby o najwyższych dochodach na osobę w gospodarstwie domowym rzadziej angażują się w tradycje wielkopostne.
Rodzinne zwyczaje stabilnie
W praktykowaniu świątecznych tradycji w rodzinach Polaków obserwuje się wysoki stopień powszechności i stabilności. Niemal dziewięć na dziesięć osób dzieli się z bliskimi święconym jajkiem (89). Ponad cztery piąte badanych (81%) praktykuje również zwyczaj wysyłania życzeń świątecznych. Warto zauważyć, że w tym roku po raz pierwszy zapytano o ten zwyczaj ogólnie, a odsetek osób praktykujących jest taki sam jak w 2022 roku, kiedy pytanie dotyczyło „wysyłania życzeń za pośrednictwem SMS-ów lub internetu”.
Wykształcenie i wielkość miejsca zamieszkania ankietowanych mają mniejszy wpływ na badane tradycje rodzinne w porównaniu do wcześniej omawianych zwyczajów praktykowanych indywidualnie. Może to wynikać z faktu, że te ostatnie mają silniejszy charakter religijny.
Nawet wśród osób, które uczestniczą w praktykach religijnych tylko kilka razy w roku, odsetek tych, którzy praktykują zwyczaje rodzinne związane ze świętami, takie jak święcenie pokarmów i dzielenie się święconym jajkiem, wynosi 93% lub więcej. Wyniki te nieznacznie różnią się od odsetków wśród osób, które częściej uczestniczą w praktykach religijnych. Innymi słowy, nawet osoby, które rzadziej uczęszczają do kościoła, obchodzą Święta Wielkanocne w tradycyjny sposób: święcą pokarmy i dzielą się nimi przy świątecznym stole.
Tradycje nie tylko dla wierzących
Warto podkreślić, że wg badań CBOS ponad połowa osób, które w ogóle nie uczestniczą w mszy, nabożeństwach ani spotkaniach religijnych, nadal praktykuje tradycje rodzinne związane ze świętami. Wśród tych tradycji wymienić można malowanie pisanek, święcenie pokarmów w Wielką Sobotę, dzielenie się święconym jajkiem, obchodzenie śmigusa-dyngusa oraz wysyłanie życzeń świątecznych. Tylko 9% osób w tej grupie nie wskazało angażowania się w żadną z tych tradycji.
