Pozostałości kolegiaty w Wieluniu / fot. Irena Świerdzewska/Idziemy
MORDERCY BOHATERAMI
Wśród Niemców wkraczających do Wielunia był rotmistrz Claus von Stauffenberg, z arystokratycznej rodziny, w owym czasie ojciec czwórki dzieci. Niespełna pięć lat później, już jako pułkownik, z teczką w ręce wkroczy do kwatery Hitlera w Wilczym Szańcu, gdzie dokonana nieudanego zamachu na dyktatora. A dziś opinia światowa – zwłaszcza niemiecka – robi z niego antyfaszystę i bohatera. W książce „Wieluń. Dzieje miasta 1793–1945” prof. Tadeusza Olejnika zobaczyć można fotografie z albumu grafa Stauffenberga wskazujące na jego obecność w Wieluniu.
Jan Książek wskazuje na fakt, który pozwala myśleć o dobrze zaplanowanej zbrodni – oto wśród Niemców, którzy wkroczyli do Wielunia, znalazł się były uczeń miejscowego gimnazjum podający się jako Horst Schöle. Przybył do miasteczka na przełomie 1938 i 1939 r., zamieszkał w bursie Gimnazjum Biskupiego im. Tadeusza Kościuszki znajdującej się naprzeciwko synagogi. Za niesubordynację został usunięty z bursy i wynajął mieszkanie na stancji. Wieczorami chodził po mieście i wykonywał rysunki, szkice, ukradł aparat fotograficzny. Kiedy policja przyszła przeszukać mieszkanie, nagle zniknął.
Po zajęciu miasta Niemcy włączyli je do Rzeszy na mocy dekretu wydanego przez Hitlera w październiku 1939 r. Rok później okupanci przygotowali plan „odnowy” Wielunia na wzór architektury niemieckiej. W ten sposób chcieli dokończyć unicestwienia jednego z najstarszych polskich miast, ufortyfikowanego jeszcze przez króla Kazimierza Wielkiego.
– Atak na Wieluń według prawa międzynarodowego był zbrodnią wojenną – mówi Jan Książek. Jak podkreśla, piloci zdawali sobie sprawę, że z ziemi – z poziomu miasta – nie było militarnej odpowiedzi na atak, nie było ostrzału, co dowodziło, że w mieście nie było wojska. Niemcy strzelali do cywilnej ludności i wiedzieli o tym. W ten sposób złamano zasady sformułowane w Hadze w 1907 r., które mówiły o powstrzymywaniu się w czasie działań wojennych od bombardowania z powietrza miast otwartych, oszczędzenia zabytków kultury, szpitali, obiektów kultu religijnego.
Śledztwo w sprawie Wielunia umorzono dwukrotnie. Mimo dokumentacji zebranej po 1945 r. przez Główną Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu i przekazanej władzom niemieckim nie przesłuchano świadków. Niemieccy prokuratorzy orzekli, że działania Luftwaffe i Wehrmachtu mieściły się w normach dopuszczonych przez prawo: „To, co według ocen polskich prawników jest zbrodnią wojenną, według ocen prawników niemieckich mieści się w ramach działań wojennych, a jeżeli nawet w ich ramach miały miejsce zabójstwa wykraczające poza wojenną konieczność, to czyny te uległy przedawnieniu. Nie mogą być zatem ścigane w RFN”.
Przez lata wokół niemieckiej zbrodni w Wieluniu panowało milczenie, także w komunistycznej Polsce. Delegacje niemieckie, jeśli się pojawiały, to na uroczystości na Westerplatte. W tym roku w Wieluniu obok prezydenta RP stanie prezydent Niemiec Frank Walter Steinmeier. Andrzej Duda ufundował 800-kilogramowy dzwon z inskrypcją „Wieluń 1 IX 1939”. Dzwon zabrzmi podczas centralnych obchodów 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej w Warszawie, w pierwszych dniach września przetransportowany zostanie do Wielunia.
Co? Gdzie? Kiedy?
