Pierwsza stolica Mazowsza

W połowie XI w. Płock stał się siedzibą Miecława (Masława). Ten dawny urzędnik Mieszka II objął władzę na Mazowszu i ogłosił się księciem. Wkrótce został pokonany przez Kazimierza Odnowiciela, który przywrócił władzę Piastów na tym terenie.

Powstanie diecezji płockiej związane jest z reorganizacją struktur Kościoła w Polsce, dokonaną przez Bolesława Śmiałego – tego samego, który kilka lat później zlecił zabójstwo bp. Stanisława. Chrześcijaństwo na Mazowszu znacznie się już rozprzestrzeniło, więc pojawiła się potrzeba utworzenia odrębnego biskupstwa. Do Polski przybyli w 1075 r. legaci Grzegorza VII. „Prawdą wszakże jest, że [w ziemi waszej] na tak dużą liczbę ludzi zbyt mało jest biskupów i zbyt wielkie pojedyncze parafie” – pisał papież do polskiego władcy.

SIEDZIBA WŁADCÓW

Utworzona 950 lat temu diecezja płocka została wyodrębniona z archidiecezji gnieźnieńskiej i diecezji poznańskiej. Obejmowała tereny na prawym brzegu Wisły, na północ od linii: Kamień nad Wisłą – Liw nad Liwcem. Granicę południowo-zachodnią wyznaczała Wisła, północną – rzeka Ossa, a wschodnią stanowiła dolina Biebrzy. Był to zatem teren znacznie rozleglejszy niż dzisiejsze biskupstwo. Obejmował miejscowości należące do obecnej diecezji warszawsko-praskiej, łomżyńskiej, drohiczyńskiej, włocławskiej i siedleckiej.

Cztery lata później władzę w państwie objął Władysław Herman, brat Bolesława Śmiałego, wygnanego za morderstwo biskupa. Głównym miejscem rezydowania nowego władcy był Płock. W ten sposób na przełomie XI i XII w., za rządów Hermana, a następnie Bolesława Krzywoustego, gród ten stał się faktyczną stolicą Polski. W kaplicy Królewskiej płockiej katedry znajdują się sarkofagi Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego. Pochowano tam także kilkunastu książąt mazowieckich.

Katedra w stylu romańskim powstała w latach 1130–1144 staraniem ówczesnego biskupa Aleksandra z Malonne. Zamówił on w Magdeburgu wielkie, dwuskrzydłowe drzwi obite 48 płytami spiżowymi z płaskorzeźbami. Niestety, w kolejnych wiekach w niewyjaśnionych okolicznościach to dzieło sztuki ludwisarskiej znalazło się w prawosławnym soborze w Nowogrodzie Wielkim (obecnie Rosja). Dziś do katedry wchodzimy przez wykonaną współcześnie replikę Drzwi Płockich.

Również w średniowieczu, w 1180 r., powstała w Płocku przy kolegiacie św. Michała szkoła elementarna. Obecne Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Małachowskiego, zwane Małachowianką, chwali się 845-letnią historią i podkreśla, że to najstarsza z istniejących nieprzerwanie w tym samym miejscu szkół w Polsce i jedna z najstarszych w Europie.

W 1237 r. Płock uzyskał prawa miejskie od księcia Konrada Mazowieckiego. Oznacza to, że stał się miastem 20 lat wcześniej od Krakowa i prawie sto lat wcześniej od Warszawy! Znaczący wkład w rozwój miejscowości wniósł król Kazimierz Wielki, który był jednocześnie księciem płockim. Powiększył teren miasta, otoczył fortyfikacjami, zwolnił je z czynszów i innych obciążeń, zlecił budowę murowanego zamku. Wśród kolejnych Piastów – władców Mazowsza i Płocka – wymienić można choćby Ziemowita III z końca XIV w., który bił własne pieniądze z łacińskim napisem „Moneta płocka”. Po śmierci wybitnego Piasta mazowieckiego Janusza II król Jan Olbracht przyłączył księstwo płockie do Korony. Odtąd miasto było stolicą województwa płockiego.

Kiedy piastowscy książęta rządzili Mazowszem, na rozległym terytorium diecezji powstawały liczne parafie. Na Ziemi Płockiej i Dobrzyńskiej organizacja sieci parafii była już niemal całkowicie ukształtowana w XIII i XIV w.; więcej czasu zajęło to na zachód od Orzyca i Narwi oraz na wschód od Narwi i nad Bugiem. Biskupów płockich wspierała w wykonywaniu władzy pasterskiej kapituła katedralna. Diecezja ma również bogatą przeszłość synodalną: pierwsze takie zgromadzenie odbyło się w 1216 r.!

Średniowieczne najazdy nie zdołały aż tak zachwiać świetnością miasta, jak późniejsze klęski. Potężny pożar, głód i epidemia, a potem wojny szwedzkie i wojna północna wyniszczyły miasto w XVII i na początku XVIII w. Centrum Mazowsza była już wtedy Warszawa, stolica Polski od końca XVI w. W okresie zaborów Płock dostał się pod panowanie Prus. W 1816 r. liczył 1518 mieszkańców, a pod koniec XIX w. już 27 tys.

W czasach współczesnych największy wpływ na rozwój miasta miała budowa od 1960 r. wielkiej rafinerii ropy naftowej. Do dziś tu mieści się siedziba Orlen SA. Obecnie Płock liczy ponad 110 tys. mieszkańców.

SPACEREM PO PŁOCKU

Czysto, zielono, porządek – takie wrażenie robi Płock, gdy tylko się do niego wjeżdża. Zwiedzanie warto zacząć od Wzgórza Tumskiego, uznanego za Pomnik Historii. Z wysokiej skarpy rozciąga się widok na Wisłę. Nad wzgórzem góruje XII-wieczna katedra, przebudowana w stylu renesansowym po pożarze w XVI w. W początkach XX w. przeprowadzono jej gruntowny remont pod kierunkiem znanego warszawskiego architekta. – Wygląd zewnętrzny zawdzięczamy Stefanowi Szyllerowi, który podkreślał, że dwie rzeczy mu się w życiu udały: katedra płocka i wieża jasnogórska, którą odbudował po pożarze – mówi proboszcz katedry ks. kan. Stefan Cegłowski. Barwne polichromie, w tym wizerunki Matki Bożej i procesję świętych w prezbiterium, wykonał Władysław Drapiewski. Świątynia została odrestaurowana w ostatnich latach, przez co zyskała nowy blask. Ważnym miejscem jest wspomniana kaplica Królewska – największa nekropolia Piastów.

Nieopodal katedry znajduje się siedziba kurii biskupiej i muzeum, którego bogate zbiory odzwierciedlają długą historię diecezji i miasta. Wśród eksponatów znajdziemy: rękopis Biblii płockiej z XII w., hermę (relikwiarz w kształcie popiersia) św. Zygmunta, zbiór mazowieckiej rzeźby średniowiecznej, szaty liturgiczne, kolekcję pasów kontuszowych. Budynek z zewnątrz wieńczy murowana wieża. Trwają starania o budowę schodów zewnętrznych, by turyści mogli wchodzić od zewnątrz na wieżę i stamtąd podziwiać panoramę miasta.

Ze Wzgórza Tumskiego w kilka minut można dojść do Sanktuarium Miłosierdzia Bożego. W tym miejscu 22 lutego 1931 r. Pan Jezus po raz pierwszy objawił się św. Faustynie Kowalskiej, która przebywała wówczas w klasztorze Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia. Tutaj otrzymała polecenie namalowania wizerunku z podpisem „Jezu, ufam Tobie”. W 2000 r. kaplica sióstr przy Starym Rynku została ogłoszona diecezjalnym Sanktuarium Miłosierdzia Bożego. Obecnie dla pielgrzymów dostępna jest obszerniejsza świątynia, jeszcze w stanie surowym, do której wchodzi się przez drzwi kamienicy mieszczącej siedzibę zgromadzenia. Kilkaset metrów dalej znajduje się podupadający kompleks mariawitów z okazałą katedrą z początków XX w.

Niegdyś większy od Warszawy Płock, siedziba Piastów, to miasto, które warto odwiedzić, by dotknąć historii nie tylko Mazowsza, ale i Polski.