Wolność wraca do Warszawy

Upragniona wolność

Jesienią sprawy potoczyły się bardzo szybko, zyskując w Królestwie Polskim miano „nowego powstania listopadowego”. Już 7 października 1918 roku, wobec katastrofalnej sytuacji Niemiec na zachodnim froncie, Rada Regencyjna symbolicznie ogłosiła powstanie niepodległego państwa polskiego. Jednocześnie, na wieść o wybuchu w pierwszych dniach listopada niemieckiej rewolucji, urzędnicy i wojska okupanta rozpoczęli przygotowania do ewakuacji. Zaczęło się przejmowanie od Niemców gmachów publicznych, a przede wszystkim ich rozbrajanie, głównie przez oddziały POW, kolejarzy, strażaków, harcerzy... Z jak małym oporem się spotykali, świadczy, że na całym Mazowszu zginęło wtedy jedynie ok. 20 Polaków.

Rozbrajanie Niemców w Warszawie, plakat „Oddajcie broń” z listopada 1918 roku

Ster znów niepodległej Polski oddano w ręce Józefa Piłsudskiego, który – wypuszczony z więzienia w Magdeburgu – do stolicy wrócił 10 listopada. Dzień później Rada Regencyjna przekazała mu zwierzchnictwo i naczelne dowództwo nad Wojskiem Polskim, a 12 listopada, na Zamku Królewskim, na którym po raz pierwszy od ponad stu lat wywieszono polską flagę, powierzyła mu misję utworzenia rządu narodowego. Rada rozwiązała się 14 listopada, przekazując Piłsudskiemu, jako Naczelnemu Dowódcy WP, całość władzy w państwie i zobowiązując go do przekazania jej przyszłemu rządowi narodowemu. W tym dniu Warszawa oficjalnie stała się stolicą II Rzeczpospolitej. Z kolei 16 listopada Piłsudski notyfikował mocarstwom powstanie niepodległego państwa polskiego, co formalnie zakończyło polską drogę do wolności.

Śladami 11 listopada

W dzisiejszej Warszawie nie brakuje miejsc, które były świadkami wydarzeń sprzed stu lat. W 10. pawilonie Warszawskiej Cytadeli, od kwietnia do grudnia 1900 roku, za niepodległościową działalność w PPS był więziony Józef Piłsudski, podobnie zresztą, jak jego wielki antagonista Roman Dmowski.

Zamek Królewski wrócił do swej roli, choć w Bibliotece Królewskiej po 1914 roku zaborcze władze rosyjskie urządziły koszary, w dzisiejszej Galerii Owalnej – szpital polowy, a podczas ewakuacji z Warszawy wywiozły z Zamku wyposażenie i zabytki wypełniające 800 skrzyń. Ale to na Zamku, w Sali Wielkiej, odczytano 5 listopada 1916 roku wspomniany już akt zapowiadający powrót państwa polskiego. Tam, 14 stycznia 1917 roku, rozpoczęła działalność Tymczasowa Rada Stanu, a 15 września tego roku – Rada Regencyjna. Z kolei na placu Zamkowym, podczas obchodów zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, Józef Piłsudski otrzymał, 14 listopada 1920 roku, buławę marszałkowską, nota bene zdeponowaną w zbiorach Zamku Królewskiego.

Budynek przy ul. Moniuszki 2. To tu, w pensjonacie panien Romanówien, zatrzymał się Józef Piłsudski z 10 na 11 listopada 1918 roku, po przyjeździe do Warszawy z twierdzy w Magdeburgu

– Tego dnia wojsko utworzyło szpaler ciągnący się od Belwederu aż pod kolumnę Zygmunta – wspominali świadkowie tego wydarzenia.

Dzisiejszy plac przed wejściem na stację metra Centrum przy rogu Al. Jerozolimskich i ul. Marszałkowskiej to miejsce, gdzie stał dworzec kolei warszawsko-wiedeńskiej. To tu nader skromnie przywitano 10 listopada marszałka Józefa Piłsudskiego powracającego z więzienia w Magdeburgu.

Do dziś pozostały także niektóre z warszawskich domów, gdzie Marszałek mieszkał. W pensjonacie panien Romanówien przy ul. Moniuszki 2 zatrzymał się 10 i 11 listopada – wprost po przybyciu do stolicy. W Kamienicy Sawickich przy ul. Mokotowskiej 50 przez trzy tygodnie gościł, zanim, jako Naczelnik Państwa, zamieszkał w Belwederze. Tam z kolei Marszałek mieszkał od 29 listopada 1918 do 1922 roku, a następnie – po przewrocie majowym w1926 roku – aż do śmierci w 1935 roku. Zmarł w salonie narożnym, gdzie teraz został odtworzony jego gabinet z oryginalnym biurkiem.

Na warszawskim szlaku niepodległości nie można pominąć, wysadzonego przez Niemców po powstaniu warszawskim, Pałacu Saskiego przy dzisiejszym Placu Piłsudskiego. Tam w latach 1922-1923 pracował Józef Piłsudski jako szef Sztabu Generalnego WP. Do dziś został jego jeden fragment: Grób Nieznanego Żołnierza. Sam zaś plac, kiedyś plac Saski, od 1926 roku był miejscem defilad i rewii wojskowych przyjmowanych przez Marszałka. Warto pamiętać także m.in. o Hotelu Bristol przy Krakowskim Przedmieściu 42/44, gdzie podczas bankietu 3 lipca 1923 roku Piłsudski wygłosił w Sali Malinowej, słynną mowę do swoich przeciwników o „zaplutym, potwornym karle na krzywych nóżkach” i gdzie zawsze zatrzymywał się Ignacy Jan Paderewski. Warto pamiętać o moście Poniatowskiego – miejscu dramatycznej rozmowy Marszałka z prezydentem Stanisławem Wojciechowskim, 12 maja 1926 roku, rozpoczynającej „przewrót majowy”, czy o budynku Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych przy al. Ujazdowskich 5, gdzie w latach 1926-1935 Komendant miał swój służbowy gabinet jako Generalny Inspektor Sił Zbrojnych.

Warto zobaczyć

Spacer „Warszawskim szlakiem niepodległości”: aplikacja na smartfony – audioprzewodnik towarzyszący wycieczce przez 12 ważnych dla odzyskania niepodległości punktów spacerowych (czas: 2 godz., dystans 9,8 km): http:/www.audiotrip.org/trip-catalog/1382.

Spacer: „Śladami Marszałka po Warszawie”: www.muzeumpilsudskiblog.pl/sladami-marszalka-warszawie