Weterani Armii Andersa na szlaku polskich grobów w Izraelu

Pierwszą nekropolią, na której polska delegacja uczciła pamięć o rodakach, był Cmentarz Wojenny Brytyjskiej Wspólnoty Narodów w Hajfie. Obok około 800 grobów żołnierzy m.in. Brytyjskiej Wspólnoty Narodów znajduje się na niej pięć polskich grobów żołnierskich, które pochodzą z lat 1942–1946.

– W takich miejscach bardzo silnie przemawiają słowa Ojca Świętego Jana Pawła II, który przy Grobie Nieznanego Żołnierza mówił, że polscy żołnierze musieli umierać w wielu miejscach świata, aby zaświadczać, że nie ma Europy sprawiedliwej bez niepodległej Polski na jej mapie – powiedział PAP Jan Józef Kasprzyk, szef Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, będącego organizatorem pielgrzymki.

– Te groby tutaj, groby żołnierzy, którzy nie zginęli w walce, ale z wycieńczenia po latach pobytu w łagrach, świadczą o tym, że Polska jest tam, gdzie są polskie nagrobki, że ślad polskości sięga prawie trzy tysiące kilometrów od granic Rzeczypospolitej – podkreślił Kasprzyk. Dodał też, że obecność weteranów II wojny światowej i polskich władz na cmentarzach w Izraelu świadczy o tym, że Polska nie zapomina o swoich bohaterach.

W patriotyczno-religijnej podróży po Ziemi Świętej uczestniczą nie tylko żołnierze gen. Andersa, ale również weterani Armii Krajowej (w tym powstańcy warszawscy), Batalionów Chłopskich, Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość", Narodowych Sił Zbrojnych, a także Sybiracy i osoby represjonowane w okresie komunizmu w Polsce. Na każdym z cmentarzy weterani i przedstawiciele władz państwowych, m.in. wicemarszałek Sejmu Joachim Brudziński, złożyli wieńce; zapalali również biało-czerwone znicze.

– To przeżycia nie do opisania, czysto emocjonalne. To jest chodzenie śladami polskiej historii, którą naszą obecnością chcielibyśmy przypomnieć. Ci ludzie tutaj byli z nami, współpracowali z nami, jednak chorowali i okazywało się, że nie ma dla nich ratunku i umierali – powiedział PAP płk Edward Głowacki, który trafił do Armii Andersa w październiku 1941 r. Jako podchorąży 1. szwadronu 4. Pułku Pancernego "Skorpion" brał udział w walkach 2. Korpusu Polskiego z Niemcami we Włoszech, m.in. w bitwach o Monte Cassino, Ankonę i Bolonię.

Weteran dodał, że Hajfa sprzed ponad 70 lat przypominała bardziej wieś niż miasto. – To jest zupełnie inny kraj, który rozwinął się mimo tych wszystkich trudności, wojen. Izraelczycy wykorzystują wszystkie możliwości, jakie tutaj mają – zauważył żołnierz Andersa.

Hajfa – jak opowiadał towarzyszący pielgrzymom ks. prof. Waldemar Chrostowski – miała duże znaczenie strategiczne ze względu na swój port, największy – jak mówił – w Izraelu. Przypomniał też o dużym znaczeniu linii kolejowej z Turcji do Egiptu oraz terminalu rurociągu naftowego prowadzonego z pól naftowych Kirkuku (Irak); był on jednym z głównych punktów zaopatrzeniowych dla sił brytyjskich na Bliskim Wschodzie.

Kolejną nekropolią na szlaku polskiej pielgrzymki był Cmentarz Chrześcijański w Tel Awiwie-Jaffie, nieopodal morza. Powstał on w XIX wieku, w czasie gdy Palestyna była częścią Imperium Osmańskiego. Na cmentarzu znajduje się kilkadziesiąt polskich grobów z lat 1941–1965, w tym pięć grobów żołnierskich z lat 1941–1946.

Wśród osób, które uczciły pamięć o Polakach był mieszkający na stałe w Izraelu ppłk Stanisław Aronson "Rysiek", który podczas okupacji niemieckiej był najpierw w Tajnej Organizacji Wojskowej, a od 1943 r. służył w Kedywie – elitarnej jednostce Armii Krajowej. Walczył m.in. w powstaniu warszawskim. – To smutne, co powiem, ale nas już jest coraz mniej. To bardzo wzruszające być tu z wami, porozmawiać z kolegami jak i gdzie to było. Mam nadzieję, że w Polsce będzie się o nas pamiętać – powiedział PAP weteran.

Ostatnią nekropolią, na której weterani uczcili pamięć o Polakach zmarłych na terenie dawnej Palestyny, był Cmentarz Wojenny Brytyjskiej Wspólnoty Narodów w Ramli. Tam również złożono wieniec, a głos zabrali wicemarszałek Senatu Maria Koc oraz wicemarszałek Sejmu Joachim Brudziński, który zwracając się do weteranów podkreślił, że są "najlepszymi świadkami historii".

– Nie byłoby wolnej, niepodległej i suwerennej Rzeczypospolitej, gdyby nie wasza ofiara, wasza walka, gdyby nie ofiara też tych, których groby czcimy od początku tej pielgrzymki – powiedział Brudziński. Wyraził też wdzięczność za postawę polskich żołnierzy, którzy walcząc na wielu frontach II wojny światowej, do dziś są źródłem siły i dumy dla narodu polskiego. Przypomniał przy tym nie tylko wysiłek zbrojny Armii Andersa, ale także tych żołnierzy, którzy nie zdążyli do niej dołączyć i jako prości żołnierze przeszli szlak bojowy "mając za plecami bagnety i lufy" NKWD.

Cmentarz w Ramli powstał w czasie I wojny światowej, podczas walk brytyjsko–tureckich o Palestynę, wkrótce po tym, gdy 1 listopada 1917 r. Ramla została zdobyta przez 1. Australijską Brygadę Kawalerii Lekkiej. Znajdują się na nim 272 polskie groby żołnierskie z lat 1940–1947. Łącznie spoczywa tam 4468 żołnierzy Wspólnoty Brytyjskiej, 891 żołnierzy innych narodowości z obydwu wojen oraz 525 osób (żołnierze, policjanci, cywile) z okresu międzywojennego i z lat powojennych, do końca brytyjskiego mandatu w Palestynie.

W latach II wojny światowej cmentarz był wykorzystywany przez bazę brytyjskich Królewskich Sił Powietrznych w Lod (obecnie to Międzynarodowy Port Lotniczy im. Ben Guriona) oraz okoliczne szpitale wojskowe.

Z Ramli Norbert Nowotnik (PAP)