Spotkajmy się na Kopcu

Usypisko – liczące 37 metrów wysokości największe wzniesienie w Warszawie, do niedawna nazywane Górką Czerniakowską – powstawało w latach 1946-1950 z gruzów wywożonych z ruin miasta. W latach 50. ubiegłego wieku Stanisław Gruszczyński, architekt zatrudniony w Biurze Odbudowy Stolicy, zaproponował, aby miejsce to służyło jako upamiętnienie ofiar Powstania Warszawskiego, po upadku którego Niemcy zburzyli niemal doszczętnie stolicę Polski. Inspiracją dla autora był krakowski Kopiec Kościuszki. Ówczesne komunistyczne władze z całą pewnością nie zgodziłyby się na powstanie Kopca Powstania Warszawskiego, dlatego architekt zgłosił projekt kopca „Pamięci Zburzonej Warszawy”. To także nie zyskało akceptacji rządzących. Z czasem górę gruzu przysypano ziemią, a teren porósł samosiejką. Do lat 90. było to miejsce odludne, zapuszczone i niebezpieczne.

Dopiero w 1994 r., w półwiecze wybuchu powstania, z inicjatywy jego żyjących uczestników, na szczycie stanął prowizoryczny pomnik z blachy z 15-metrowym znakiem Polski Walczącej autorstwa żołnierza Armii Krajowej Eugeniusza Ajewskiego. Dziesięć lat później, w 60. rocznicę, pomnik postawiono na postumencie, uporządkowano teren wokół niego, a na wzgórzu zbudowano taras widokowy i poprowadzono 250 metrów schodów – są to najdłuższe schody w Warszawie, liczące czterysta stopni przedzielonych dziesięcioma podestami. I taki pomnik został powtórnie odsłonięty 3 października 2004 r.

Prezydentem Warszawy był wtedy Lech Kaczyński, wielki orędownik upamiętnienia Powstania Warszawskiego i budowniczy Muzeum Powstania Warszawskiego. Uchwałą Rady m.st. Warszawy z 24 marca 2004 r. wzgórzu nadano nazwę Kopca Powstania Warszawskiego. U wejścia na kopiec odsłonięto tablicę upamiętniającą poległych, a po obu stronach prowadzących na kopiec schodów, które zyskały nazwę Alei Godziny „W”, znajdują się teraz drewniane krzyże. W czasie uroczystości powstańczych przepasane są biało-czerwonymi opaskami.

Z prawej i lewej strony pomnika Polski Walczącej umieszczono dwie tablice pamiątkowe: na cześć żołnierzy AK – powstańców warszawskich, i mieszkańców stolicy pomordowanych i poległych w latach 1939-44, oraz na cześć twórcy pomnika.

Ze szczytu kopca można oglądać panoramę stolicy, z widokiem zwłaszcza na Siekierki z Sanktuarium Matki Bożej Nauczycielki Młodzieży i kopułę świątyni Opatrzności Bożej. Od 2004 r. odbywają się tu 1 sierpnia uroczystości powstańcze. O godz. 21 „sztafeta pokoleń” składająca się z kombatantów, żołnierzy i harcerzy rozpala na szczycie ogień przyniesiony z Grobu Nieznanego Żołnierza. Płonie on przez 63 dni – tyle, ile trwało powstanie. Nad jego utrzymaniem czuwa straż miejska.

Jednak nie wszystkim spodobało się, że kopiec przy ulicy Bartyckiej będzie upamiętniał powstanie. Jak przypomina Piotr Otrębski, varsavianista i dziennikarz Radia Warszawa, jeden z pomysłów zakładał, że kopiec ma być wotum wdzięczności Narodu Polskiego za Konstytucję 3 Maja. Były też inne propozycje. Piotr Otrębski nie uważa zresztą, że kopiec należy do najważniejszych symboli Powstania Warszawskiego. – Jest jednym z jego emblematów od stosunkowo niewielu lat – podkreśla – i potrzeba czasu, aby utrwalił się w pamięci warszawiaków jako miejsce znaczące dla historii naszego miasta.

Do najważniejszych miejsc powstańczych varsavianista zalicza pomnik Powstania Warszawskiego na placu Krasińskich oraz reduty, jak gmach Prudentialu przy placu Powstańców Warszawy czy zdobywany przez powstańców gmach PAST-y przy ulicy Zielnej.

– A gruz ze zburzonej Warszawy – zaznacza – znajduje się również w innych miejscach stolicy, m.in. na brzegach Wisły, na Moczydle czy pod Stadionem Narodowym.

O tym też pamiętajmy 1 sierpnia.

Tekst pochodzi z archiwalnego numeru Tygodnika Idziemy nr 31/2017.