"Są ludzie i prace ludzkie tak silne i tak potężne, że śmierć przezwyciężają, że żyją i obcują między nami" – tym cytatem Ryszard Czarnowski i Eugeniusz Wojdecki kończą swój wielki album o Wilnie, ponieważ chcą dodać do tej pięknej myśli Marszałka, że są również "takie miejsca".
I nie mają żadnej wątpliwości, że jest nim właśnie Wilno. Wpiszę więc na tę listę także Lwów, który był tematem ich poprzedniego albumu, również wydanego w zasłużonej dla tego typu pozycji kieleckiej ofi cynie Jedność z wielką pieczołowitością i – nie waham się dodać – miłością.
I ona zapewne spowodowała, że mamy tu klasyczny „ciężar bogactwa”, ilustracji jest bowiem niemal za dużo, ale… jak nie rozumieć autorów? Stanowczo domagam się więc indeksu nazwisk i miejsc. Dziś bez indeksu nie można wydawać takich książek, bo czytelnik może dostać zawału!
Jak bowiem ma trafi ć wszędzie tam, gdzie go serce ciągnie i rozum mu podpowiada? Wilno to przecież wielka i niełatwa historia: ludzi, narodów, religii i kultury, polityki i wojny, wolności i przemocy, powstań i nadziei, sporów o władzę i traktatów. Miasto sporów litewsko- polskich oraz królów i książąt, że wymienimy tylko braci Jagiełłów i Zygmunta Augusta. Miasto zamków, kościołów, synagog i cerkwi, pięknie sfotografowanych na potrzeby tego albumu. Miasto wspaniałego, założonego przez jezuitów Uniwersytetu Stefana Batorego z jego znaczącymi dla polskiej kultury profesorami i studentami o tak wielkich nazwiskach, że nie wiadomo, kogo najpierw wymieniać: ks. Piotra Skargę i Macieja Sarbiewskiego, Joachima Lelewela i Stanisława Lorentza czy Adama Mickiewicza, Czesława Miłosza i Józefa Mackiewicza. Miasto ks. Jakuba Wujka z jego wspaniałym przekładem Biblii i Stanisława Moniuszki z „Halką”, z powodu której kompozytor opuścił Wilno na zawsze.
To także nazywane „Jerozolimą Północy” miasto wielkich żydowskich myślicieli, żeby wymienić tylko Eliasza ben Salomona Zalmana zwanego Gaonem Wileńskim i jego uczniów.
Miasto poetów i malarzy oraz centrów kultury – tu wspomnijmy choćby Teatr na Pohulance z takimi wychowankami jak Hanka Bielicka, Czesław Wołłejko i Igor Śmiałowski czy Polskie Radio z Witoldem Hulewiczem.
Wreszcie miasto-kuźnia polskich patriotów, kolebka Józefa Piłsudskiego i Witolda Pileckiego, miasto kaźni i martyrologii Polaków i Żydów ze wstrząsającą nekropolią w Ponarach, miasto oporu z akcją „Burza” i niezapomnianą V Wileńską Brygadą Armii Krajowej.
I na koniec, ale nie w hierarchii spraw, miasto Ostrej Bramy i Bożego Miłosierdzia, kościołów Świętego Ducha i św. Anny, nie mówiąc o innych legendarnych świątyniach.
O tym wszystkim przeczytamy w albumie i zobaczymy to na zdjęciach. Miasto- -cud i miasto-legendę. Ale też miasto ze wspomnień naszych przodków, które każdy powinien do albumu dopisać, żeby choć w jego rodzinie nie zginęły.
Ryszard Czarnowski, Eugeniusz Wojdecki; „Wilno. Dzieje i obraz miasta”, Jedność, Kielce 2016, ss. 413
 |
Barbara Sułek-Kowalska |
Co? Gdzie? Kiedy?
