Odzyskać prawdę

Często słyszymy, że internet to tylko narzędzie i jak każde inne jest neutralne: cel zależy od użytkownika. Jednak sieci społecznościowe są celowo budowane po to, by „kształtować użytkowników”. Reklamodawcy płacą nie tylko za to, żeby oglądano ich reklamy, ale także za to, żeby ich odbiorcy zachowywali się zgodnie z oczekiwaniami. Algorytm pokazuje rzeczy, które interesują użytkownika, ale tak naprawdę go „tresują”. Celowo prowadzą do polaryzacji i radykalizacji. Prawdziwym problemem nie jest pokazywanie „jednej strony historii”; problemem często jest to, że prezentowane treści są fałszywe.

„The Social Dilemma” („Dylemat Społeczny”, dokument Netflix 2020) wznowił debatę o zagrożeniach związanych z korzystaniem z sieci społecznościowych. Film nie skupia się na kwestiach prywatności danych, ale stawia pytanie o istotę sieci – czy jej celem jest manipulacja. Dylemat wynika z konieczności wyboru: z jednej strony obserwujemy zdolność sieci społecznościowych do zbliżania ludzi, do komunikowania się i oferowania natychmiastowych informacji; z drugiej strony istnieje także negatywny wpływ – generowanie uzależnienia i oderwania od rzeczywistości. Jednoznacznie reżyser Jeff Orłowski pokazuje, że manipulacja i uzależnienie generowane przez sieci nie są przypadkowym lub niechcianym ubocznym skutkiem, są one zamierzone i poszukiwane jako sposób na jak największą monetyzację produktów.

Można wyczuć, że za darmową usługę płacimy naszym czasem i uwagą. Być może jednak potrzebowaliśmy, aby sami twórcy tych systemów jasno powiedzieli w tym dokumencie, że zamierzają nas wykorzystać; i że nie jest to unikane dlatego, że jest to trudne, ale ponieważ jest to sprzeczne z wybranym modelem biznesowym. Prawdziwym produktem sieci nie jest tylko czas i uwaga użytkowników, ale także niewielka, prawie niezauważalna zmiana w ich zachowaniu.

„Wyobraź sobie świat, w którym nikt nie wie, co jest prawdą” – mówi Tristan Harris (1984). Ten świat już tu jest. Jeśli nie zgodzimy się, że pewne prawdy istnieją i że mają one obiektywną wartość, trudno będzie skorygować błędy algorytmów sieciowych, które nadają wartość informacji w jej zdolności do angażowania użytkownika. I tu właśnie leży prawdziwy dylemat społeczeństwa, które chce relatywizować wszystkie informacje – jeśli chcemy położyć kres fałszywym wiadomościom, będziemy musieli uznać, że prawdziwe wiadomości istnieją, i odzyskać prawdę w dyskursie publicznym.