Procedury
a)dochodzenie wstępne
Wytyczne Episkopatu przewidują, że kiedy przełożony kościelny – biskup lub prowincjał – poweźmie wiadomość przynajmniej prawdopodobną o popełnieniu przestępstwa wykorzystania seksualnego osoby małoletniej, to wówczas wszczyna dochodzenie wstępne, które nie ma charakteru procesowego zmierzającego do udowodnienia winy, obejmuje przyjęcie zgłoszenia, procedurę związaną z badaniem wiarygodności i weryfikacją faktów oraz gromadzeniem dokumentacji. Do bezpośredniego prowadzenia wstępnego dochodzenia biskup lub wyższy przełożony zakonny winien wyznaczyć specjalną osobę lub powołać komisję.
Osoba składająca zgłoszenie powinna je sformułować na piśmie. Jeżeli tego nie zrobi, podstawą do podjęcia dalszych kroków staje się protokół z odbytej rozmowy, podpisany w miarę możliwości przez wszystkich jej uczestników.
Niezależnie od innych przeprowadzanych czynności, osoba lub komisja przyjmująca zgłoszenie ma obowiązek wezwania duchownego i przesłuchania go w siedzibie kurii oraz przesłuchania osób, które mają informacje na temat domniemanego przestępstwa. Może, jeśli tego wymaga sprawa, przeprowadzić także wizję lokalną.
Celem dochodzenia wstępnego jest prawdopodobne, zapewnienie bezpieczeństwa domniemanej ofierze i innym potencjalnym ofiarom poprzez zapobieżenie kontynuacji przestępstwa oraz ułatwienie naprawienia wyrządzonego zła oraz ułatwienie naprawienia zła wyrządzonego zarówno konkretnym osobom, jak i wspólnocie Kościoła.
b) zawiadomienie państwowego wymiaru sprawiedliwości
Do niedawna w polskim prawie przestępstwo wykorzystania seksualnego osoby małoletniej objęte było tzw. społecznym obowiązkiem zawiadomienia prokuratora lub policji. Ten obowiązek miał jednak zasadniczo charakter moralny, a za niezgłoszenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa nie groziła żadna kara. Jednak znowelizowany w dniu 23 marca 2017 r. art. 240 Kodeksu karnego przewiduje odpowiedzialność karną (pozbawienie wolności do 3 lat) za niepowiadomienie organów ścigania m.in. o przestępstwach, o których mowa w art. 200 k.k. (odbycie stosunku lub innej czynności seksualnej z małoletnim poniżej lat 15), art. 198 k.k. (wykorzystanie bezradności innej osoby w celu odbycia stosunku lub innej czynności seksualnej) oraz art. 197 § 3 i 4 k.k. (zgwałcenie osoby poniżej 15. roku życia, a także gwałt zbiorowy, kazirodczy lub dokonany ze szczególnym okrucieństwem). Obowiązek denuncjacji dotyczy każdej osoby, która posiada o czynie zabronionym wiadomość wiarygodną, czyli taką, która u każdego człowieka rozsądnie oceniającego fakty, powinna wywołać podejrzenie co do zaistnienia przestępstwa (nie ma jednak obowiązku badania zgodności informacji z prawdą). Zawiadomienie organów ścigania musi być dokonane „niezwłocznie”, czyli w możliwie najkrótszym terminie od momentu powzięcia wiarygodnej informacji o popełnieniu przestępstwa.
Nowelizacja „Wytycznych” przeprowadzona przez Konferencję Episkopatu w czerwcu 2017 r. wprowadza obowiązek poinformowania państwowych organów ścigania. Już w preambule czytamy, że podczas wyjaśniania wszelkich podejrzeń o niewłaściwe zachowania duchownych oraz wyciągania konsekwencji prawnych władze kościelne będą działać „przy poszanowaniu prawa obowiązującego w Polsce”.
W sumie więc, w przypadku popełnienia przez duchownego wykorzystania seksualnego na szkodę osoby małoletniej, na forach kościelnym i państwowym prowadzone są niezależne postępowania i – w razie udowodnienia winy – są wymierzane niezależne kary, które odpowiadają specyfice obu porządków prawnych.
c) środki zaradcze
Jeśli chodzi o postępowanie wobec duchownego, wobec którego zostały wysunięte oskarżenia, to gdyby ujawnione fakty dotyczyły bieżących wydarzeń i wydawały się prawdopodobne, ordynariusz ma prawo do nakazania tego, co jest postanowione w kan. 1722 Kodeksu Prawa Kanonicznego. Kanon ten stwierdza, że "celem uniknięcia zgorszenia, ochrony wolności świadków i gwarancji wymiaru sprawiedliwości, ordynariusz, po wysłuchaniu rzecznika sprawiedliwości i wezwawszy samego oskarżonego, może, w jakimkolwiek stadium procesu, oddalić oskarżonego od świętej posługi lub jakiegoś urzędu i zadania kościelnego, oddalić od kontaktów z dziećmi i młodzieżą oraz nakazać lub zakazać pobytu w jakimś miejscu lub terytorium, a nawet zabronić publicznego uczestnictwa w Najświętszej Eucharystii; wszystko to, po ustaniu przyczyny, należy odwołać, ma to też swój kres, na mocy samego prawa, z ustaniem procesu karnego".
Natomiast w przypadku, kiedy oskarżenie dotyczy faktów z przeszłości, tym bardziej sprzed wielu lat, tak iż obecnie nie ma bezpośredniego zagrożenia, przełożony winien rozstrzygnąć czy duchownego należy zawiesić, czy odsunąć od pracy z dziećmi i młodzieżą do czasu wyjaśnienia sprawy.
d) poinformowanie Stolicy Apostolskiej
W sytuacji stwierdzenia wiarygodności oskarżenia, właściwy przełożony kościelny (biskup lub wyższy przełożony zakonny) przekazuje sprawę watykańskiej Kongregacji Nauki Wiary, wraz z niezbędną dokumentacją. Dalsze postępowanie procesowe wobec oskarżonego duchownego i ewentualne wymierzenie mu kary (w sensie prawa kościelnego), prowadzone jest zgodnie z dyspozycjami Kongregacji.
e) rozprawa przed kościelnym trybunałem
Na dalszym etapie ustanawiany jest (w danej diecezji lub kraju) kościelny trybunał, który, jeśli przestępstwo zostało udowodnione, orzeka o rodzaju i wysokości kary. Całe postępowanie pozostaje pod nadzorem Kongregacji Nauki Wiary.
f) kary kościelne
Jeśli chodzi o kary kanoniczne to najpoważniejszą z nich jest wydalenie ze stanu duchownego. Może to być też kara zawieszenia w posłudze kapłańskiej na określony okres, ograniczenia posługi, zakazu kontaktów z dziećmi i młodzieżą lub wykonywania innych zadań, zakaz lub nakaz przebywania w określonym miejscu lub terytorium, pozbawienie urzędu lub karne przeniesienie na inny urząd, pozbawienie określonego tytułu, przywileju bądź odznaczenia kościelnego, itp.
Co? Gdzie? Kiedy?
