Historia obroniona

Odsłonięcie tablicy pamięci przy ul. Strzeleckiej 8, kwiecień 2014

Władze warszawskiej Pragi Północ otrzymały od Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków potwierdzenie wpisania do rejestru zabytków wszystkich pomieszczeń, korytarzy oraz schodów piwnic przy Strzeleckiej 8. Budynek w części, w której mieściło się jedno z brutalniejszych więzień NKWD oraz areszt Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego jest zatem prawnie chroniony. Budynek należy teraz do firmy ONE Development, a potrzebę wykupienia piwnic przez miasto zgłaszała w roku ubiegłym rada dzielnicy Praga Północ. Na razie sprawa wykupu utknęła.

Materialne i rzeczowe zachowanie Strzeleckiej 8 ma duże znaczenie dla historii, chodzi bowiem o dowody zbrodni dokonywanych przez „wyzwolicieli” z Armii Czerwonej. W piwnicach znajdują się inskrypcje – wyryte na ścianach nazwiska, pseudonimy, daty, rysunki, hasła patriotyczne, świadectwa cierpień więźniów tych kazamat. To historia bohaterów wolności, którzy walczyli do końca, nie poddali się. Najpierw, zaraz po rozpoczęciu „oswobodzania” Polski, przy Strzeleckiej zainstalował się NKWD. Później, do 1948 r., istniał tu areszt Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Nierzadko kończyli tu życie ci, którym cześć wciąż dziś przywracamy.

Stacjonował tu sam gen. Iwan Sierow, znany także jako Iwanow, owiany najmroczniejszą sławą pogromca Armii Krajowej, odpowiedzialny za porwanie i osadzenie na Łubiance 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego oraz budowę agenturalnych powiązań odradzających się struktur polskiego życia społecznego i kulturalnego. W budynku obok działał Paweł Michajłow, dowódca warszawskiego pionu operacyjnego NKWD. Stąd więźniów wysyłano do Rembertowa. Właśnie „za Sierowa” niepodległościowy wywiad donosił: „na Strzeleckiej codziennie od trzech tygodni dokonywane są egzekucje na członkach AK. O godzinie 3-4 rano wiesza się 7-8 skazańców. Niezależnie od tego, tyluż więźniów rozstrzeliwuje się w piwnicach. Przed śmiercią stosowane są najpotworniejsze tortury”.

Sprawa ochrony piwnic przy Strzeleckiej 8 ciągnęła się wiele lat. W marcu 2013 r. wydawało się, że batalia o zachowanie tego szczególnego miejsca została wygrana. Rok temu wyszło na jaw, że historyczne piwnice tylko w mniejszej części są chronione. Z dotychczas niewyjaśnionych przyczyn konserwator nie objął kuratelą całości, choć, jak twierdził IPN, miał wgląd w dokumentację, która niczego nie pomijała. Budynek zyskał już wówczas nowego właściciela. Ten miał właśnie rozpocząć budowlane prace. Zaczął, jak mówili społecznicy, od piwnic. Sam inwestor, ONE Development, twierdził później, że i jemu zależy na zachowaniu tego miejsca. Jak podawał wcześniej, miał rozmawiać z IPN-em o stworzeniu tu izby pamięci poświęconej Żołnierzom Wyklętym. Inwestor podkreślał przy tym, że piwnice nieuwzględnione przez konserwatora mają mniejszą wartość historyczną. Deklarował też chęć utworzenia tu odpowiedniej placówki edukacyjno-muzealnej i podpisał w tej sprawie list intencyjny z IPN-em.

Zuzanna Smoleńska fot. Zuzanna Smoleńska/Idziemy Idziemy nr 7 (541), 14 lutego 2016 r.