Europa 1922

Zamieszki w czasie Marszu na Rzym, 1922 r.

11 listopada 1918 r. Niemcy podpisały rozejm w Compiègne. Kończyła się pierwsza wojna światowa, ale na Starym Kontynencie trwał chaos. Od Irlandii po Bosfor wstrząsały nim konflikty międzynarodowe i wewnętrzne przewroty – wśród zwycięzców i przegranych, w dawnych imperiach i nowo powstałych państwach.

IRLANDIA PRZECIW IRLANDII

Rok 1922 parlament irlandzki rozpoczął ratyfikowaniem traktatu ogłaszającego powstanie Wolnego Państwa Irlandzkiego i kończącego toczącą się od 1919 r. wojnę z Wielką Brytanią o niepodległość. Michael Collins – który jako przywódca IRA (Irlandzkiej Armii Republikańskiej) wywalczył ten sukces – stwierdził po zatwierdzeniu traktatu: „Podpisałem swój wyrok śmierci”.

Nie pomylił się. Co prawda w wyniku traktatu zależność Irlandii od Wielkiej Brytanii została bardzo ograniczona, ale Irlandia miała pozostać częścią imperium brytyjskiego, groził jej też podział (utrzymujący się do dziś) na Irlandię Południową i Północną. Część przywódców IRA nie uznała tych ustaleń i doprowadziła do wojny domowej w celu uzyskania całkowitej niezależności i integralności Irlandii. 22 sierpnia Michael Collins wyjechał na inspekcję w rodzinne strony. Wpadł w zasadzkę przygotowaną przez radykalny odłam IRA. Collins rozkazał zatrzymać się i podjąć walkę. W trakcie strzelaniny został trafiony w głowę i zginął na miejscu.

NIEMIECKIE REPARACJE

10 kwietnia w Genui rozpoczęła się konferencja mająca na celu „ożywienie gospodarcze Europy Środkowo-Wschodniej”. Wojna światowa zdewastowała gospodarkę całej Europy. Jak powiedział inicjator konferencji, premier brytyjski David Lloyd George: „gdyby kraje europejskie zebrały swoje bogactwa zgromadzone przez wieki (…) w jedną piramidę, a następnie podpaliły ją, wynik nie mógłby być bardziej kompletny”. Najtrudniejsza sytuacja panowała w Niemczech oraz w radzieckiej Rosji, w której do kosztów i zniszczeń wojny światowej doszły jeszcze efekty wojny domowej i bolszewickich reform gospodarczych.

Jednym z głównych tematów konferencji była kwestia niemieckich reparacji, mających wynagrodzić Francji i Belgii straty poniesione w czasie Wielkiej Wojny. 132 miliardy marek w złocie wydawało się gigantyczną sumą. Choć niemieccy eksperci zdawali sobie sprawę, że jest to wydatek możliwy do udźwignięcia, skutecznie przekonywali opinię publiczną, że to zrujnuje ich gospodarkę – z katastrofalnymi skutkami dla reszty Europy. Brytyjczycy starali się zmniejszyć nacisk na Niemcy, ponieważ potrzebowali rynków zbytu dla swoich towarów. W Genui starali się przekonać do swojego stanowiska Francuzów. Bezskutecznie – francuski premier Raymond Poincaré zagroził Niemcom inwazją, jeśli nie zapłacą kolejnej raty zobowiązań.

ROZWIĄZANE RĘCE

„Mam ogólną ideę: oni się rozpadają, my stajemy się silniejsi. Nie wiązać rąk” – pisał Włodzimierz Lenin, przywódca radzieckiej Rosji, do szefa rosyjskiej dyplomacji Gieorgija Cziczerina. Tłumaczył w ten sposób swoje stanowisko wobec ofert pomocy gospodarczej, jaką zaoferowali Rosji uczestnicy konferencji w Genui. Odrzucenie przez bolszewików propozycji zachodnich pożyczek oznaczało, że genueński szczyt zakończył się fiaskiem brytyjskiej polityki. Za to Niemcy i Rosja znalazły tam drogę do porozumienia. 16 kwietnia 1922 r. Cziczerin i Walther Rathenau – minister spraw zagranicznych Niemiec – podpisali układ w Rapallo, na mocy którego nastąpiła rezygnacja z wzajemnych roszczeń finansowych oraz nawiązanie pełnych stosunków dyplomatycznych. Był to początek intensywnej współpracy, która doprowadziła m.in. do odbudowy potencjału militarnego Rzeszy Niemieckiej.