Wiceminister sprawiedliwości: liczę, że Kościół włączy się w krajowy plan przeciwdziałania pedofilii (wywiad)

Tekst wywiadu:

KAI: Powstanie krajowego planu działania w celu przeciwdziałania przestępstwom seksualnym wobec małoletnich jest przedmiotem prac wymiaru sprawiedliwości polskiego państwa?

Minister Marcin Romanowski: Ochrona dzieci przed krzywdzeniem jest jednym z priorytetów Ministerstwa Sprawiedliwości. W zakres tego zadania, ze względów oczywistych, wchodzi również przeciwdziałanie przestępczości przeciwko wolności seksualnej i obyczajności na szkodę małoletnich. Nie mamy wątpliwości, że reakcja na tego rodzaju przestępczość wymaga skoordynowanych, stanowczych działań, uwzględniających fakt, że jest ona popełniania w świecie realnym oraz w Internecie. Te okoliczności, a także wiedza ekspertów MS, dostępne badania oraz dane płynące ze statystyk skłoniły Ministerstwo Sprawiedliwości, odpowiedzialne za wymiar sprawiedliwości, do powołania Zespołu do spraw przeciwdziałania przestępczości przeciwko wolności seksualnej i obyczajności na szkodę osób małoletnich. Celem zespołu jest przygotowanie projektu kompleksowego krajowego planu działania, którego treść w znaczącej części będzie wykonaniem konwencji Lanzarote. Swój wkład w ramach własnych kompetencji przygotowują poszczególne instytucje, Ministerstwo Sprawiedliwości ma dodatkowo zadanie koordynacyjne.

Co powinien zawierać krajowy plan przeciwdziałania przestępczości w zakresie pedofilii?

Działania Zespołu są podejmowane dla ochrony osób małoletnich, czyli osób poniżej 18. roku życia, przed wszystkimi sprawcami czynów penalizowanych w rozdziale XXV kodeksu karnego. Skuteczna ochrona może się odbywać wyłącznie w ramach kompleksowo ukształtowanego systemu. Dlatego też, konstruując nasz plan i biorąc za wzorzec Model National Response opracowany przez WeProtect Global Alliance [Światowy sojusz ludzi i organizacji współpracujących w celu przekształcenia globalnej reakcji na wykorzystywanie seksualne dzieci w świecie rzeczywistym i Internecie. Tworzy go obecnie 100 rządów, w tym Polska, 81 organizacji społecznych oraz 61 największych korporacji i firm sektora prywatnego – KAI], przyjęliśmy sześć obszarów działania: od zarządzania, przez organy ścigania i wymiar sprawiedliwości, wsparcie osoby pokrzywdzonej, profilaktykę ogólnospołeczną, sektor gospodarki i usług, w tym usług turystycznych i sportu, aż po media. W ramach tych obszarów ujmujemy także dział dotyczący profilaktyki i resocjalizacji nakierowanych na sprawców tych przestępstw. Dążymy do tego, aby dziecko miało zaufanie do systemu, czuło się w nim bezpiecznie i pozostawało w nim tyle czasu, ile jest to konieczne.

Kto jest w Ministerstwie Sprawiedliwości odpowiedzialny za jego stworzenie i co zdecydowało o powierzeniu tego zadania tej grupie osób?

Za koordynację przygotowanego planu odpowiada Departament Spraw Rodzinnych i Nieletnich, a dokładnie Zespół do Spraw Pomocy Pokrzywdzonych, właściwy do realizacji Konwencji z Lanzarote, która dotyczy zwalczania przestępczości seksualnej wobec dzieci. Ministerstwo Sprawiedliwości pełni w tym zakresie rolę wiodącą a zarazem koordynującą przy tak obszernym projekcie. Zespół ds. pomocy pokrzywdzonym składa się z osób o różnorodnych kwalifikacjach – z obszaru prawa karnego, rodzinnego, praw pokrzywdzonych. Są to przedstawiciele służby cywilnej, prokuratorzy oraz sędziowie, wszyscy z różnorodnym i dużym doświadczeniem. Jedna z sędziów jest chociażby absolwentką kierunku „Profilaktyka przemocy seksualnej wobec dzieci i młodzieży”, prowadzonym na Akademii Ignatianum w Krakowie. Ale obok nich udział w pracach biorą także eksperci z innych departamentów Ministerstwa: legislacyjnego prawa karnego, zawodów prawniczych, wykonywania orzeczeń i probacji, Funduszu Sprawiedliwości. Ich profil profesjonalny wiąże się z obszarami tworzonego planu. Nie możemy pominąć także przedstawicieli jednostek podległych lub nadzorowanych przez Ministerstwo, a to Centralnego Zarządu Służby Więziennej, Szkoły Wyższej Wymiaru Sprawiedliwości, Instytutu J. Sehna, Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.

Mamy też duże grono ekspertów spoza Ministerstwa, ponieważ zwalczanie przemocy seksualnej wobec dzieci trudno jest zamknąć w obszarze kompetencji jednego resortu. Uwzględniając szerokie spektrum tej tematyki w skład Zespołu wchodzą przedstawiciele Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, w tym ekspertów z zakresu cyberbezpieczeństwa, Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, Ministerstwa Edukacji i Nauki, Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Sportu i Turystyki, Policji, Straży Granicznej, Biura Rzecznika Praw Dziecka, NASK PIB, w tym Dyżurnetu, Komisji do spraw pedofili oraz środowisk naukowych, w szczególności specjalizujących się w seksuologii, psychologii oraz pedagogice. To naprawdę duży i zaangażowany zespół. Przy czym rola Ministerstwa Sprawiedliwości jest także koordynacyjna, każda z instytucji odpowiada za swój obszar i dokłada swoją cegiełkę do wspólnej budowli.

Na jakim etapie, włącznie z kwestiami legislacyjnymi, są obecnie prace?

Jesteśmy w trakcie drugich konsultacji dokumentu z członkami Zespołu. Na 26 września zaplanowałem spotkanie Zespołu, na którym omówimy wyniki i podejmiemy dalsze decyzje. Potem oczywiście projekt planu, chcemy konsultować z instytucjami spoza administracji państwowej, organizacjami społecznymi, takie założenie było od początku. Ale nawet nie czekając na cały plan działania, w Ministerstwie Sprawiedliwości już teraz przygotowujemy projekty legislacyjne, które uważamy za potrzebne, a nie widzimy konieczności czekania z nimi na przyjęcie planu, bo jest oczywiste, że wejdą w jego ramy. Wprowadzamy przykładowo zmiany dotyczące wytycznych co do rozmowy z małoletnim podczas spotkania przygotowawczego przed przesłuchaniem czy systematyczny nadzór nad standardami przyjaznych pokoi przesłuchań w sądach. W przyjętym 30 sierpnia 2022 r. przez Radę Ministrów projekcie tzw. ustawy antyprzemocowej 2.0 wprowadzamy dostosowane do potrzeb dzieci pouczenia, wymóg uwzględniania stanowiska dziecka przy wyborze płci biegłego, obowiązkowe szkolenia dla sędziów orzekających w sprawach karnych na temat prowadzenia przesłuchań.

Co o potrzebie stworzenia takiego planu postępowania mówią statystyki wykrywalności i karalności? W jakich środowiskach istnieje największe zagrożenie przestępstwem pedofilii?

Tego rodzaju przestępczość występuje w każdym środowisku i system musi to uwzględniać. W przestrzeni publicznej jest głośno o przypadkach wykorzystywania seksualnego w Kościele, co jest zakłamywaniem obrazu tego zjawiska. Jeśli chodzi o statystyki wykrywalności i karalności, to naszym zdaniem nie odzwierciedlają one pełnej skali zjawiska, dlatego w planie przewidujemy zmianę dotyczącą rodzaju gromadzonych danych.

Czy w opracowywaniu takiej strategii Ministerstwo Sprawiedliwości kontaktowało się ze środowiskami, które zawodowo mają kontakt z młodzieżą i/lub dziećmi poniżej 15. roku życia? Chodzi m.in. o nauczycieli i pedagogów, adwokaturę, psychologów i psychoterapeutów oraz lekarzy innych specjalizacji, opiekunów społecznych, animatorów kultury. Jeśli tak, które z tych środowisk odpowiedziały merytorycznie na propozycję współpracy?

Jak już wspomniałem, Ministerstwo nie ogranicza się tylko do małoletnich poniżej lat 15, dzieckiem jest każda osoba, która nie ukończyła 18 lat. Mamy duże grono ekspertów w Zespole, ale gdy będziemy mieć projekt planu, gotowy do pokazania na zewnątrz, skonsultujemy go także z innymi podmiotami, w tym organizacjami pozarządowymi zajmującymi się pomocą dzieciom pokrzywdzonym przestępstwem seksualnym. Przewidujemy, że te konsultacje nastąpią w niedługim czasie, ale na razie to nie jest jeszcze ten etap, gdyż członkowie Zespołu przekazują aktualnie swoje uwagi i propozycje do tworzonego projektu planu przeciwdziałania przestępczości seksualnej wobec dzieci.

Jakie inne rozwiązania czy zmiany w polskim prawie już są w zakresie tego zagadnienia realizowane? Chodzi np. o zaostrzenie kar, rozważenie likwidacji przedawnienia przestępstwa pedofilii, sprawniejszy monitoring recydywistów…

W tym zakresie Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało obszerne zmiany w kodeksie karnym, obecnie już uchwalone przez Sejm. Przepisy zaostrzają sankcje za pedofilię i inne poważne przestępstwa na tle seksualnym. Przykładowo, sprawca zgwałcenia dziecka będzie podlegać karze od 5 do 30 lat więzienia albo dożywotniemu pozbawieniu wolności. Obecnie sprawcy grozi za to tylko od 3 do 15 lat więzienia. Za zgwałcenie z następstwem w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu będzie grozić od 5 do 30 lat więzienia albo dożywocie, w sytuacji gdy obecnie zagrożenie wynosi od 2 do 12 lat. Natomiast za zgwałcenie z następstwem w postaci śmierci ofiary grozić będzie od 8 do 30 lat więzienia lub dożywocie (obecnie od 2 do 12 lat więzienia).

Nowelizacja przewiduje wyłączenie przedawnienia karalności przestępstwa zgwałcenia dziecka lub zgwałcenia ze szczególnym okrucieństwem. Natomiast w przypadku innych przestępstw seksualnych na szkodę małoletniego albo występków przeciwko życiu i zdrowiu na szkodę małoletniego, jeśli górna granica kary przekracza 5 lat pozbawienia wolności, przedawnienie nastąpi najwcześniej, gdy ofiara ukończy 40. rok życia. Z innych rozwiązań, wydłuży się również okres próby przy warunkowym zwolnieniu z kary dożywotniego pozbawienia wolności. Dziś to 10 lat, według projektu okres próby dla skazanych na dożywocie będzie dożywotni.

Od wielu lat funkcjonuje także przygotowany z inicjatywy Ministerstwa Sprawiedliwości Rejestr Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym. Wymaga w mojej ocenie dopracowania i przede wszystkim wzmocnienia systemu usankcjonowania jego przestrzegania, ale na pewno się sprawdził i jest znaczącym krokiem ku wzmocnieniu ochrony dzieci przed przestępczością na tle seksualnym.

Na razie bodaj tylko Kościół katolicki opracował i realizuje system prewencji i ochrony dzieci i młodzieży przed przestępstwami pedofilii. Czy inne środowiska oraz państwo w zakresie swoich prac mogłoby skorzystać na tych rozwiązaniach, które w swoich instytucjach wdraża Kościół w Polsce?

Jesteśmy otwarci na wszystkie dobre rozwiązania, propozycje. Kościół katolicki w Polsce stworzył bardzo dobry system prewencji i ochrony dzieci. Bardzo doceniam te działania, które są kompleksowe, ukierunkowane zarówno na prewencję uniwersalną, jak i na konkretne wsparcie osób pokrzywdzonych. Bardzo liczę na to, że również instytucje kościelne włączą się na etapie konsultacji w prace nad krajowym planem działania. Jesteśmy nastawieni na dialog ze wszystkimi partnerami, którzy mają solidne podstawy wiedzy i doświadczenia. Naszym celem jest skuteczność, a informacje o sprawdzonych i funkcjonujących rozwiązaniach mogą nam pomóc go osiągnąć. Tylko działając we współpracy możemy ograniczyć przestępczość na tle seksualnym wobec dzieci.