Zawieranie drobnych umów pożyczki to częsta sytuacja życiowa.
fot. pixabay.com/CC0
Może dotyczyć zarówno pieniędzy, jak i innych przedmiotów materialnych, np. skrzynki jabłek czy worka cementu. Pożyczkę, którą reguluje kodeks cywilny, trzeba odróżnić od kredytów udzielanych przez banki, od pożyczki studenckiej czy innych rodzajów umów pożyczek uregulowanych w odrębnych przepisach.
Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej, np. potwierdzenia jej warunków w formie mailowej czy na papierze.
Bez zastrzeżenia obowiązku zwrotu nie ma umowy pożyczki (wyrok SN z 8.12.2000 r., I CKN 1040/98, LEX nr 50828; wyrok SA w Poznaniu z 20.09.2006 r., I ACa 394/06, LEX nr 298577). Jest to warunek konieczny do zawarcia tej umowy.
Przepisy kodeksu cywilnego nie przesądzają kwestii odpłatności umowy pożyczki; nie statuują też w tym względzie żadnego domniemania. Zastrzeganie w umowie pożyczki między osobami fizycznymi odsetek w wysokości nadmiernej, która nie ma uzasadnienia ani w wysokości inflacji, ani w zyskach osiąganych w ramach normalnej, rzetelnie prowadzonej działalności gospodarczej, należy uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Tego rodzaju następstwa zawarcia umowy w zakresie zastrzeżonego na rzecz pożyczkodawcy wynagrodzenia godzą w porządek prawny i z tych przyczyn muszą być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (Wyrok Sądu Najwyższego z 17 czerwca 2020 r., I NSNc 47/19).
Dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie to jednak nie przysługuje dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć.
Roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany. Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.
Umowa pożyczki na gruncie prawa cywilnego może być odpłatna bądź nieodpłatna. Należy jednak pamiętać o podatkowych skutkach zawarcia tej umowy. W obrocie pomiędzy osobami fizycznymi, jeżeli nie jest to związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, od wartości pożyczki należy samodzielnie zapłacić do urzędu skarbowego podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 0,5 proc. wartości pożyczki.