Sporządzanie testamentu

fot. pixabay.com/CC0

Sporządzenie testamentu pociąga za sobą ważne skutki, które powstają dopiero po śmierci testatora. Dlatego przepisy są w tym przypadku restrykcyjne, po pierwsze po to, żeby testament został sporządzony z rozwagą, a po drugie, żeby móc wykonać wolę testatora, który przecież nie może jej już zmienić.

Rozporządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Testament może zawierać rozporządzenia tylko jednego spadkodawcy. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.

Testament odwołujący może zostać sporządzony w dowolnej formie, w tym w formie szczególnej. Oznacza to, że forma nowego testamentu nie musi odpowiadać formie testamentu odwoływanego (np. testament notarialny można odwołać testamentem własnoręcznym). Odwołanie jest skuteczne jedynie wtedy, gdy nowy testament został ważnie sporządzony.

Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też tak, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

Zniszczenie wypisu (testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego), przypadkowe czy dokonane przez osobę trzecią, unicestwia ten właśnie dokument, ale nie unicestwia testamentu. Nie trzeba – i nie można – odtwarzać treści testamentu notarialnego, którego wypis został zniszczony. Zniszczenie wypisu nic w istocie nie znaczy, bo testament pozostał w niezmienionym kształcie (P. Księżak, Glosa do postanowienia SN z 6 sierpnia 2015 r., V CSK 635/14, s. 139-146).

Testament jest nieważny w trzech przypadkach. Po pierwsze, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Po drugie, sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści. Trzeci przypadek to testament sporządzony pod wpływem groźby. Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament, nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu. Testament traci moc prawną jedynie w takim zakresie, w jakim został odwołany. W rezultacie w razie odwołania tylko niektórych jego postanowień pozostałe zachowują skuteczność.

Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.

Idziemy nr 42 (731), 20 październik 2019 r.